Þjóðernishyggja og alþjóðahyggja

(Birtist á Vinstri vaktin gegn ESB 25. nóv. 2012)

Fullveldissinnar eru oft stimplaðir þjóðernissinnar sem í munni þess sem stimplar er þá jafnan niðrandi, ekki sama sem „nazistar“ en í þá átt. Hugrenningatengsl verða, ekki kannski við Hitler en við hægripopúlista eins og Le Pen, Pia Kjærsgaard eða þá Benjamin Netanyahu.

Fyrir hrun – meðan útrásin blómstraði – voru samtökin Heimssýn og þess háttar fólk einkum bendlað við einangrunarhyggju, sveitamennsku og nesjamennsku. Eftir að útrásin hrundi tóku áðurnefndir stipilgjafar upp nýja baráttuaðferð: að kenna íslenskri „þjóðernishyggju“ um útrásina, sögðu að íslensk þjóðremba hefði verið virkjuð í þágu glæfralegrar útrásar, jafnvel komið henni af stað. Ekki gengur þó vel að finna þessu stað. Það er nefnilega ómótmælanlegt að nánast allar útrásarhetjurnar voru ESB- og evrusinnaðar (vildu kasta krónunni), fullar af „evrópuhugsjón“.  Það er líka rökrétt.

Spurningin um þjóðernishyggju/-stefnu er stórt mál. Stefnan varð til á 19. öld og snerti afstöðuna til þjóðríkisins. Meginstef þjóðernishyggju var og er að ríki skuli fylgja þjóðernislínum og vera fullvalda. Þjóð sem samfélagsheild með sameiginlega menningu sé eðlilegasta uppspretta ríkisvalds og grundvöllur stjórnmála. Á 19. öld var borgarastéttin þjóðernissinnuð og skipulagði atvinnuhætti sína á grunni þjóðríkjanna sem mörg hver urðu til á þeirri öld. Gegn hugmyndinni um „sameinaða þjóð“ tefldu sósíalistar fram alþjóðahyggju verkalýðsins, „öreigar allra landa sameinist!“. Engu að síður þróaðist lýðræði einmitt á grunni þjóðríkja, þar sem almenningur í gegnum samtök sín hafði möguleg áhrif á gang stjórnmála.

Á 20.öld, á tíma voldugra auðhringa og heimsvaldastefnu, óx kapítalískt hagkerfi hins vegar út fyrir ramma þjóðríkjanna. Auðmagnið leitaði yfir landamærin að auðlindum, mörkuðum og fjárfestingum (mætti því kenna það við „útrásar“auðvald). Stórauðvald vestrænna iðnríkja snérist smám saman gegn þjóðernishyggju og leit nú á fullveldi þjóðríkja sem alvarlegan hemil á athafnafrelsið. „Alþjóðahyggja“ auðvaldsins hefur í seinni tíð verið kennd við  „hnattvæðingu“, en á henni herti mjög á síðustu áratugum 20. aldar (tengt m.a. falli Austurblokkar) með hjálp samtaka eins og AGS, ESB, NAFTA, GATT, WTO. Þessar stofnanir eru allar byggðar utan um hnattvæðingarreglu nr. 1: óheft flæði og athafnafrelsi fjármagnins um lönd og álfur. EES-reglurnar um athafnafrelsi fjármálastofnana innan alls hins sameiginlega markaðar – og þar með íslenska fjármálaútrásin – er mjög bein afleiðing af því prinsippi.

Þegar svo er komið þróun mála er það þess vegna afar mikilvægt hagsmunamál alþýðu í löndum sem ekki eru efnahagsstórveldi að verja fullveldið og þjóðlegt sjálfsforræði á sem flestum sviðum. Hið „frjálsa flæði“ er knúið fram af gróðahagsmunum. Það er andstætt kröfum lýðræðisins og setur sig þess vegna yfir þær. Boðskapur hnattvæðingarinnar sló óðara í gegn hjá efnahagselítu, hagfræðingum og stjórnmálamönnum á Vesturlöndum. Í Evrópskum stjórnmálum eru það einkum tveir hópar sem fremstir fara og hafa leitt bæði markaðsvæðingu og samrunaferlið í ESB: hægrifrjálshyggjumenn og svo markaðskratar, þ.e.a.s. markaðssinnar til vinstri.

Á Íslandi urðu línurnar dálítið flóknari vegna spurningarinnar um yfirráð yfir fiskimiðunum. Svarið við þeirri spurningu ræður því að íslensk borgarastétt (viðskiptalífið) er miklu klofnari í afstöðu sinni til Evrópusamrunans en systur hennar í nálægum löndum. Fyrir LÍÚ og tengda hagsmuni er EES æskileg  millistaða. Fyrir vikið varð þróunin sú að markaðskratar urðu helstu málpípur ESB á Íslandi.

Lofum ESB-sinnum að hneykslast á samstöðu okkar með fullveldissinuðum hægri mönnum gagnvart ESB. Það skaðar ekki málstaðinn neitt. Hrökkvum ekki hátt heldur þótt einhverjir kalli okkur þjóðernissinna. Í almennri orðræðu er þjóðernisstefna margt og misjafnt. Eitt er a.m.k. víst: Sú þjóðernisstefna sem hugsanlega mætti kenna okkur við ber hvorki ábyrgð á útrás né hruni.