(birtist í Tímariti Máls og menningar 4. hefti nóv. 2007)
Þór Whitehead um
„öryggisþjónustuna“
Íslensk leyniþjónusta og hleranir á róttæklingum voru stóra
bomban í sagnfræði ársins 2006. Fyrst kom fyrirlestur Guðna Th. Jóhannessonar á
Söguþingi um efnið, þá grein Þórs Whitehead í tímaritinu Þjóðmál um haustið og litlu síðar bók Guðna Th., Óvinir ríkisins.
Í
fyrirlestri Guðna Th. á Söguþingi hafði óþægilegt ljós beinst að innstu og
myrkustu herbergjum valdsins og fyrirsjánlegt var að margt misjafnt yrði nú
grafið upp. Þá reis upp Þór Whitehead, kommúnismasagnfræðingur Íslands, og gekk
fram fyrir skjaldborg sinna manna. Í Þjóðmála-grein
hans, „Smáríki og heimsbyltingin. Öryggi Íslands á válegum tímum“, birtist nýtt efni um íslenska
„öryggisþjónustu“ sem starfaði frá 1948 að skráningu og njósnum um íslenskra
sósíalista og hafði náin tengsl við bandaríska sendiráðið og FBI (Þjóðmál, bls. 68-73).
Þór Whitehead birti grein sína
skömmu eftir fyrirlestur Guðna Th. Jóhannessonar í maí. Það er athyglisvert að
hann styðst í greininni lítið við upplýsingar Guðna. Hann styðst einkum við
viðtöl við gamla kunningja úr Sjálfstæðisflokknum, ýmist menn sem hafa staðið
nærri þessum sögulegu atburðum sem trúnaðarmenn flokksins (Ásgeir Pétursson),
menn sem hafa hafa starfað hjá NATO (Róbert Trausti Árnason), hjá
útlendingaeftirlitinu (Jóhann G. Jóhannson) eða lögreglustjóraembættinu í
Reykjavík (Bjarki Elíasson, Sævar Þ. Jóhannesson). Það nægir honum alveg til að
bregða dágóðu ljósi á „öryggisþjónustuna“. Af þessu mætti ráða að
greinarhöfundur hafi í stórum dráttum vitað þetta áður þótt hann teldi ekki
ástæðu til að fara með það á prent fyrr en nú.
Þór Whitehead útskýrir tilkomu
„öryggisþjónustu“ í samhengi íslenskrar stjórnmálasögu. Hann rennir sér yfir
hita- og átakapunkta hennar ca. 1920–70. Aðferð hans er vel kunn. Hann forðast
eins og heitan eldinn að kalla stéttaátök séttaátök. Hann setur sig ekki úr
færi að stilla kommúnistum og fasistum upp saman sem „alræðissinnum“ og
bræðrum. Þegar hann beinir kastljósi sögunnar að íslenskum vinstri sósíalistum
hefur hann alltaf samtímis annan ljósgeisla á Stalín bónda í Kreml. Þegar
róttækir sósíslistar sögðust vera að berjast um laun, verkfallsrétt,
þjóðaratkvæðagreislu og annað slíkt voru þeir fyrst og fremst að reka erindi
Stalíns og vera „fimmta herdeild“ í áformum hans gagnvart Vesturlöndum – og
Íslandi sérstaklega.