(Ræða lesin á málþingi Rauðs vettvangs um marxisma í Friðarhúsi 7. nóv 2015)
Heimsvaldastig kapítalismans inniber átök milli
efnahagslegra/pólitískra blokka sem bítast um markað og áhrifasvæði. Út úr
slíkum átökum hafa sprottið mörg staðbundin stríð sem og báðar heimsstyrjaldir
20. aldar. Lenín skrifaði eftirfarandi um eðli heimsvaldastefnunnar: „Þeir [kapítlistarnir] skipta heiminum „í
hlutfalli við fjármagan“, „í hlutfalli við styrkleik“. Um aðra aðferð getur
ekki verið að ræða við skilyrði vöruframleiðslu og auðvalds. En styrkleikahlutföllin
raskast með þróun efnahags- og stjórnmála... hvort sem sú röskun er
„hrein“-efnahagsleg eða af öðrum rótum runnin (t.d. hernaðarlegum).“
(Lenín, Heimsvaldastefnan – hæsta stig
auðvaldsins, bls 97-98)
Útþenslan er hreyfiafal og sál kapítalismans. Þegar í lok
19. aldar var heiminum fullskipt upp milli auðvaldsblokka. Heimsvaldastefnan
þolir hvergi neitt „tómarúm“ því útþensluhneigt auðmagnið flæðir þá inn í
viðkomandi tómarúm. Stundum gerist það með verslun og hreinni fjármagnsútrás (
sbr. „hnattvæðingu auðhringanna“) en stundum með hernaðarútrás, jafnvel þar sem
blokkirnar bítast með vopnum.
Það hefur sýnt sig að á hverjum tíma eru hinar ólíku
efnahags- og stjórnmálablokkir misjafnlega árásarhneigðar, mishneigðar til að
beita herstyrk. Af mismunandi ástæðum. Fyrir fyrri heimsstyrjöld og þó enn
frekar á 4. áratugnum var Þýskaland mjög árásarhneigt ríki. Þegar þýskur iðnaðarkapítalismi komst til þroska eftir
sameiningu Þýskalands á 19. öld markaðist tilvera hans af þröngu olnbogarými,
af því skipting stórvelda á heiminum í formi nýlendna og áhrifasvæða var þá
þegar langt komin. Þýskaland hafði komið seint að „borðinu" svo misræmi
var á milli gríðarmikils efnahagsstyrks þess og hins tiltölulega litla
olnbogarýmis (hér er fylgt greiningu Leníns).
Krafa nasismans um
„lífsrými“ skýrist af þessu og einnig stuðningur þýska stórauðvaldsins við
nasismann og áform hans um hervæðingu efnahagslífsins og landvinninga. Lenín
hafði skrifað: „Hvaða úrræði annað en
stríð kemur til greina á auðvaldsgrundvelli til þess að eyða misræmi á milli
þróunar framleiðsluaflanna og samsöfnunar fjármagns annars vegar og skiptingar
nýlendna og áhrifasvæða hins vegar?“ (Heimsvaldastefnan – hæsta stig auðvaldsins, bls. 130)
Hvaðan kemur meginógnin?
Á 4. áratug 20. aldar stafaði
meginógnin við friðinn í Evrópu frá Þýskalandi, vegna þess „misræmis“ sem Lenín
nefndi. Í baráttunni gegn þessari meginógn
skipti það miklu máli hvernig ágreiningnum milli Bretanna Churchills og
Chamberlains lyktaði. Friðkaupastefna (eða friðunarstefna, appeacement)
Chamberlains afhenti Hitler og fasistum eitt landið af öðru: Austurríki,
Tékkóslóvakíu og auðveldaði þeim sigurinn á Spáni. Við þessar aðstæður var
aukin hernaðaruppbygging Frakklands gegn Þýskalandi lóð á vog friðar, þó að Frakkland,
eins og Bretland, væri heimsvaldasinnað ríki. Að ekki sé talað um aukinn
herstyrk Sovétríkjanna, sem um síðir braut hrygg nasismans.
Síðan kom kalda stríðið sem stundum er lýst sem „vopnuðum
friði“ fyrir tilstilli „ógnarjafnvægis“. Á 8. og 9. áratug beindu róttæklingar
og friðarsinnar baráttu sinni jöfnum höndum gegn hernaðarbandalögunum tveimur,
NATO og Warsjárbandalagi. Risaveldin börðu niður frelsisbaráttu þjóða og alþýðu
á „sínu“ áhrifasvæði. Hitt er þó líka staðreynd að á árum kalda stríðsins héldu
risaveldin (USA/Sovét) aftur af valdbeitingu hvors annars.
Með falli Sovétblokkarinnar um 1990 gerðist það að „tómarúm“
skapaðist á fyrrum áhrifasvæði Sovétríkjanna. NATO leysti sig þá ekki upp
heldur þandi út svæði sitt. Alþjóðavettvangurinn varð „einpóla“. Bandaraískt og
vestrænt auðmagn ruddist strax inn á „tómarúmið“. Annars vegar gerðist það
gegnum hnattvæðingu auðhringanna með hjálp AGS, Alþjóðabankans,
Heimsviðskiptastofnunar, (WTO), ESB, NAFTA, OECD... Hins vegar gerðist það með hernaðarútrás: Strax
á 10 áratug varð ljóst að endalok kalda stríðsins boðuðu ekki frið – og einnig
varð ljós sú staðreynd að mesta stríðshættan stafaði einmitt frá
NATO-blokkinni. Árið 1999 afnam NATO sín
landfræðilegu mörk og breytti sér í hnattrænt hernaðarbandalag Vesturveldanna
með allan heiminn undir. 11. september 2001 hófst hernaðarútrásin, undir fána
„stríðs gegn hryðjuverkum“.
NATO er undir
skýrri forustu Bandaríkjanna sem er hernaðarlega drottnandi á heimsvísu – með
ca 800 herstöðvar utan lands og með hernaðarlega nærveru í 130-140
löndum (70% af ríkjum SÞ). Af því Pútín er stundum titlaður „Hitler okkar tíma“
er rétt að minna á þessa heildarmynd. Árið 2012/13 námu herútgjöld USA 8-földum
herútgjöldum Rússlands, sem í dag hefur 2 herstöðvar utan lands.
Heimsvaldastefnan umber ekki
sjálfstæðar þjóðir
Það hefur orðið æ erfiðara
fyrir einstök ríki að varðveita sjálfstæði sitt og sjálfsákvörðunarrétt. Lönd
sem reka sjálfstæða stefnu, þýðast ekki hnattvæðingu vestrænna auðhringa eða
eru í „vitlausu liði“ mæta margs kyns refsiaðgerðum, tilraunum til
„litabyltinga“ eða beinni hernaðaríhlutun. Júgóslavía, Líbía, Írak, Íran, Afganistan,
Sómalía, Súdan, Úkraína, Rússland, Sýrland, Jemen o.fl. eru dæmi um lönd sem
hafa óhlýðnast vestrænu agavaldi og mætt grimmilegum refsingum. Og nú héldu
ekki lengur risaveldin hvort aftur af öðru. NATO-veldin gátu beitt valdi sínu
hömlulítið.
Og NATO-blokkin verður stöðugt árásarhneigðari eftir því sem
Kína og nýmarkaðsríkin (nýiðnvæddu) sækja á á heimsmarkaðnum. Að því leyti er orsök heimsvaldasinnaðrar
árásargrini önnur en hún var 1914 eða 1939. Orsökin er ekki landhungur rísandi
stórveldis (Þýskalands) heldur þvert á móti, viðbrögð gamals heimsveldis við
sókn nýs rísandi heimsveldis (Kína og nýmarkaðsríkja). Miðausturlönd eru
strategískt lykilsvæði vegna legu sinnar á margs konar krossgötum og vegna
olíuauðs. Strategistinn Henry Kissinger hefur sagt eftirfarandi: „Sá sem stjórnar olíuunni stjórnar heilum
heimsálfum.“ Þess vegna hafa stríðin kviknað svo ört í Miðausturlöndum sem
raun ber vitni. Auk þess að ná tökum á olíunni er NATO-blokkinni afar mikilvægt
að eyða bandamönnum Rússa og Kínverja þar.
Það dugir okkur ekki að látu okkur dreyma heimsvaldakerfið
burt. Ekki nægir heldur að syngja sálma og friðarsöngva. Og gagnslítið að þylja
þá möntru að ekkert ofbeldi sé öðru verra, allt ofbeldi sé af hinu illa.
Heimsvaldakerfið verður áfram til og skipar málum þessa heims út frá sínum
styrk og hagsmunum.
Við þessar aðstæður er afar mikilvægt að til séu ríki sem staðið
geti sem hernaðarlegt mótvægi gegn óheftri framrás stríðsaflanna. Sýrland og
Íran eru ríki sem berjast fyrir lífi sínu og sjálfsákvörðunarrétti, enda er
hart að þeim sótt. Og Rússland sem var á 10 áratugnum langt komið með að verða
útibú Vesturvelda og vestrænna auðhringa hefur undir stjórn Pútíns staðið
fastar á rússneskum hagsmunum, bæði á efnahags- og hernaðarsviði.
Sýrlandsstríðið í sögulegu samhengi
Síðustu 2 ár eða svo hefur Rússland undir stjórn Pútíns
ásamt Kína og fleiri bandamönnum tekið að mynda andstöðupól á alþjóðavettvangi,
með því að blanda sér ítrekað í Sýrlandsdeiluna (fyrst þegar lofthernaður
Vestursins var nærri hafin eftir eiturgasárás nærri Damaskus 2013) og með
róttækum ráðstöfunum á Krím frammi fyrir skefjalausri útþenslu NATO í austur, allt
upp að bæjardyrum Rússa.
Nýjasti þáttur í þeirri þróun er svo lofthernaður Rússa í
Sýrlandi sem hefur á einum mánuði gert miklu meira í því að brjóta á bak aftur
ISIS en lofthernaður USA og bandamanna í eitt ár. Lofthernaður Pútíns hefur
snúið stríðsgæfunni í Sýrlandi. Með rússneskum stuðningi úr lofti sækir sýrlenski
herinn fram á strategískum svæðum. Mikilvægasti sigur undanfarið var frelsun
Kweiris flugvallar við Aleppo. Borgin sjálf er nú tvískipt en skammt sýnist
þess að bíða að þessi stærsta borg Sýrlands verði frelsuð. Aleppo er nærri
landamærum Tyrklands þar sem ISIS og hryðjuverkasveitirnar hafa traustar birgðaflutningaleiðir
yfir landamærin og hefur talist traust yfirráðasvæði uppreisnarmanna. Einnig
hefur stjórnarherinn frelsað bæina Hama og Homs – milli Aleppo og Damaskus –
með aðstoð Hizbollasveita frá Líbanon. Snöggur snúningur stríðsgæfunnar með
tilkomu Rússa sýnir auðvitað að stríð Obama og bandamanna gegn ISIS undanfarið
rúmt ár hefur verið gerfistríð og ISIS hefur aðeins styrkst á meðan. Vestræna
pressan bregst við með því að fordæma lofthernaðinn og segja að Pútín ráðist á
„hófsama“ og „okkar menn“. Ýmsir vinstri menn og friðarsinnar hins vegar bregðast
við með því að segja að allt stríð og ofbeldi sé jafn illt.
Það er freistandi að
grípa til sögulegs samanburðar. Þá má aftur horfa á 4 áratuginn. Þá voru
Sovétríkin lengi vel ein innan Þjóðabandalagsins um að vilja mæta Hitler af
hörku. Vesturveldin létu það óáreitt þegar þýskir og Ítalskir fasistar studdu
fasista til valda á Spáni. Ekkert
vestrænt ríki (nema Mexíkó lítillega) studdi spænska lýðveldið í
borgarastríðinu. Sovétríkin voru eina ríkið sem studdi það, með vopnasendingum
frá október 1936, og sendu einnig alls um 2000 manna lið hemanna og ráðgjafa
til Spánar. Hins vegar fékk Frankó og falangistar frá byrjun uppreisnarinnar
margfalt meiri hernaðaraðstoð, frá Ítalíu og Þýskalandi, einnig fengu þeir
liðsstyrk 55 000 ítalskra og þýskra hermanna. Þegar
þegar Hitler hóf hótanir sínar gegn Tékkóslóvakíu og Póllandi leituðu Sovétmenn
ákaft eftir varnarbandalagi við Frakka og Breta gegn yfirgangsseggjunum,
bandalagi um „sameiginlegt öryggi“ með gagnkvæmum skuldbindingum um
sameiginlegar aðgerðir ef Þjóðverjar gerðu alvöru úr hótunum sínum. En þetta
strandaði á friðkaupastefnunni sem 1938 skilaði Munchensamkomulaginu,
stóveldasamkomulagi Þýskalands, Ítalíu, Englands og Frakklands – samkomulagi
sem hélt Sovétmönnum rækilega utangarðs – og afhenti Hitler Tékkóslóvakíu. Að
lokum keypti Stalín sér tíma með því að gera griðarsáttmála við Hitler en á
hinn bóginn komst Churchill til valda og afnam friðkaupastefnuna, en of seint
til að hindra stríð.
Staðföst viðbrögð Evrópuríkja til verndar Spánverjum, Tékkum
o.fl. á 4. áratug hefðu mögulega getað stöðvað Hitler. Aðgerðir Rússa í Sýrlandi
nú í haust má líta á líkt og slíkar varnaraðgerðir á 4. áratugnum, ef til
þeirra hefði komið. Eins og þá snýst aðgerð Rússa í dag um að stöðva framrás
stríðsveldanna sem nú reka staðgengilsstríð í Sýrlandi auk þess að stunda þar
lofthernað í fullri óþökk löglegra stjórnvalda. Lofthernaður Rússa minnkar
líkurnar á að stjórn Sýrlands verði steypt og minnkar þar með líkur á nýju
stórstríði á svæðinu, með t.d. Íran og Ísrael sem örugga þátttakendur.
Niðurstaða: Barátta Assad-stjórnarinnar, sem Rússar styðja hernaðarlega, er í eðli
sínu barátta þjóðar fyrir sjálfstæði sínu og um leið beinist hún gegn þeirri
hernaðarútrás NATO-velda sem mest ógnar heimsfriði.
No comments:
Post a Comment