Hér má lesa greinar eftir ÞÓRARIN HJARTARSON um þjóðfélagsmál úr mismunandi miðlum frá og með 2009 (bloggsíðan stofnuð 2012). Um yfirgang og hernaðarstefnu heimsvaldasinna og andófið gegn þeim. Um framrás hnattvædds kapítalisma og viðnámið gegn honum. Um aðkallandi verkefni verkalýðshreyfingarinnar. Um sögu og framtíð sósíalismans. Í febrúar 2017 eru greinarnar orðnar 134.
Kaup Elon Musk á Twitter voru frágengin í október. Þau fóru fram af
hans hálfu undir merkjum tjáningarefrelsis og „afnáms ritskoðunar“. Í
íslenskum fjölmiðlum var okkur sagt að eigendaskiptin boðuðu að öllum
líkindum stóraukna „hatursorðræðu“. Í desember sl. gerðist það svo að af
hálfu nýrra eigenda var gefin, í nokkrum skömmtum, innsýn í innri
tölvuskrár Twitter, og þar birtist mikið „ritskoðunarveldi“. Um það
heyrum hins vegar lítið í fjölmiðlum.
Twitterskrárnar (Twitter Files)
Þessi rafrænu skjöl, Twitterskrárnar sýndu
að á Twitter hafði farið fram gríðarleg ritskoðun. Ritskoðun innan þessa
eina tæknirisa, sem varpar um leið ljósi á netheima í heild því engar
ástæður eru til að ætla að ástandið hjá t.d. tæknirisunum Google og
Facebook sé annars konar (að allir „tæknirisarnir“ eru að mestu í eigu
sömu fjármálaelítu fáeinna risasjóða er önnur umræða). Og vel að merkja:
þessir miðlar eru ekki nein héraðsfréttablöð eða fréttastofur „úti í
bæ“. Þetta eru voldugustu upplýsingaveitur í heimi, upplýsingaveitur sem
hálf heimsbyggðin notar, eða meira, og helstu samskiptamiðlar og
umræðuvettvangur alls almennings um leið. Þarna stendur og fellur stór
hluti af því sem við köllum tjáningarfrelsi í samtímanum – og verðum við
ekki að segja ástand lýðræðis um leið?
Elon
Musk hafði sem sé veitt nokkrum blaðamönnum aðgang að þessum
„innanbúðar“skrám eftir kaupin. Fyrstir til að miðla því sem þar kom
fram voru Matt Taibbi og Bari Weiss, óháðir blaðamenn, síðan Lee Fang
frá miðlinum Intercept, David Zweig og svo nokkrir í viðbót. Þetta eru
rannsóknarblaðamenn, fylgjandi málfrelsi og hugsanafrelsi, en líklega
ekki ýkja samstæður hópur hugmyndafræðilega að öðru leyti. Viðbrögð
vestrænna meginstraumsmiðla við útkomunni úr rannsóknum blaðamannanna
segja mikla sögu. Á meðan mikið hefur verið þusað og rifist um hvatir og
ástæður Elon Musks í þessu máli er það meira en sláandi hvílík
grafarþögn hefur víðast hvar ríkt um sjálft innihald skjalanna sem birt
hafa verið. Um það er yfirleitt ekkert fjallað, og að því marki sem það
er gert þá til að segja að ekkert merkilegt kæmi þarna fram. Ekki þarf
þó nána rannsókn til að sjá að innihaldið er vert mikillar athygli, og
gefur okkur glugga og innsýn í ástandið á þessu meginsviði upplýsinga og
umræðu í samtímanum.
Að Twitter og aðrir tæknirisar ástundi
ritskoðun og þöggun er ekki leyndaramál og hafa margir á það bent.
Umræðan í samfélaginu, stjórnmálaumræða sem önnur, hefur færst yfir á
netið en þar ráða nokkur risafyrirtæki ríkjum sem kunnugt er. M.a. hafa
menn talsvert rætt þetta á Neistum, hafa t.d. velt fyrir sér muninum á
gamaldags „opinberri“ ritskoðun og nýrri ritskoðun einkafyrirtækja
gagnvart notendum sínum. Sjá t.d. hér. https://neistar.is/greinar/ritsko%C3%B0un-og-%C3%BE%C3%B6ggun/
Af
Twitterskránum að dæma má þó ljóst vera að skilin milli „opinbers“ og
„einka“ eru þarna að mestu óraunveruleg. Það er meginniðurstaða hjá Matt
Taibbi að FBI og Öryggismálastofnunin (Homeland Security) hafi verið á
kafi í því að ákveða, frá einu máli til annars, hvaða sjónarmið megi
heyrast hjá Twitter og hver ekki, sem og hvaða fréttir megi koma. Eftir
opnun Twitterskráa þarf ekki getgátur lengur, staðreyndirnar liggja
opnar í dagsljósinu.
Alríkislögreglan FBI,
leyniþjónusturnar CIA og ODNI og CENTCOM innan Pentagon (U.S Central
Command) halda í flesta þræði. Og í samskiptunum við tæknirisann Twitter
(um að hagræða og ritskoða efni á samfélagsmiðlum) eru þessar
ríkisstofnanir ráðandi aðilar. Matt Taibbi skrifar: “Ríkisvaldið er ekki
aukaleikari í ritskoðun sem fer aðallega fram í einkageiranum. Það er
aðalgerandinn, augljóslega verkstjóri fyrir þessum aðgerðum og
greinilega líka drifkrafturinn í því að síauka þær, nokkuð sem við getum
sýnt í myndum.“ Og í viðtali sínu við Taibbi tók Glenn Greenwald undir
þetta: „Ef ég ætti að nefna mikilvægustu afhjúpunina myndi ég líka nefna
þessa, nefnilega hina mjög beinu, stöðugu og reglulegu þátttöku
bandarískra öryggismálastofnana (U.S. Security State) í ákvarðanaferlinu
um hvaða upplýsingar við eigum að fá.“ https://rumble.com/v20hgja-the-twitter-files-what-you-need-to-know-with-matt-taibbi-system-update-with.html
Á hinn bóginn kom frumkvæðið að ritskoðun oft frá fyrirtækinu líka, svo
að rétt er að tala um samvinnu milli ríkisvaldsins og tæknirisans í
pólitískri stýringu á umræðunni.
Útkoman er
sú að ástand lýðræðis, a.m.k. í Bandaríkjunum sé afskaplega bágborið.
Látum okkur – með nokkrum svipmyndum og dæmum – skoða hvernig hið
ríkjandi vald (ríkisvald og fyrirtækjavald) gerir stefnu sína gildandi á
einu sviði af öðru á samfélagsmiðlinum, þeim vettvangi sem eitt sinn
kynnti sig sem „vettvang almennings, frelsis og lýðræðis“, lausan undan
miðstýrðu valdi.
Kóvidstjórnarfarið
David Zweig var sá sem fjallaði um stýringu
umræðunnar í kóvidfaraldrinum, eins og hún birtist í Twitterskránum.
Skrárnar sýna að umræða óháð opinberu sóttvarnarstefnunni var bæld niður
hjá Twitter. Ýmist var það að frumkvæði yfirstjórnar fyrirtækisins eða
að tilhlutan bandarískra stjórnvalda, fyrst undir Trump en eftir að
Bidenstjórnin settist að völdum harðnaði baráttan við „falsupplýsingar“
verulega. Gagnrýnar greinar og færslur voru merktar „villandi“ eða
„fals“, þeim hagrætt eða twitterreikningum manna lokað, m.a. sérfræðinga
allt upp í Harward-prófessora, ef þeir í faraldrinum ástunduðu umræðu
óháða „opinberu vísindunum“.
Niðurstaða
David Zweig er svohljóðandi: „Twitter tók þá ákvörðun, á grundvelli
pólitískra skoðana yfirmanna og þrýstings yfirvalda, að nálgun
sóttvarnaryfirvalda við faraldurinn – það að kappkosta að takmarka
dreifingu veirunnar umfram allt annað – væri „vísindin með stóru V“.
Upplýsingar í blóra við þetta viðhorf, svo sem um öryggi og virkni
bólusetninganna eða upplýsingar sem túlka mátti sem vanmat á hættunni af
veirunni, m.a. fyrir börn, var hagrætt eða þeim eytt… Hvernig liti nú
faraldurinn og eftirmál hans út ef opnari umræða hefði farið fram á
Twitter og öðrum samfélagsmiðlum – hvað þá stóru fréttamiðlunum – umræða
um upphaf veirunnar, um lokunarstefnuna, um raunverulega hættu fyrir
börn og margt fleira?“ https://www.thefp.com/p/how-twitter-rigged-the-covid-debate
Þjónusta við herinn
Í viðtali spyr Glenn Greenwald Lee Fang hvað
sé markverðast í rannsóknarniðurstöðum hans, og svarið er: “Við horfum á
ákveðna tegund af hræsni hjá Twitter, þú veist – þetta er fyrirtæki sem
lofaði því árið 2016 að það myndi skjótlega bera kennsl á og gera að
engu eða fjarlægja hvers konar ríkisreknar áróðursherferðir, þú veist
leynilegar tilraunir ríkisstjórna til að hafa áhrif á þennan vettvang –
sem nota gerfinöfn og fölsk auðkenni til að hafa áhrif á almenningsálit
utan eigin lands eða koma fyrir hernaðaráróðri eða leyniþjónustuáróðri…”
Twitter
heitir því sem sagt að fjarlægja sérhvern ríkisrekinn þrýsting, en ekki
bara leyfir miðillinn þrýsting frá Bandaríkjaher heldur veitir honum
mikil sérréttindi. Fang heldur áfram
«Uppljósdtranir
okkar skoða jafnframt Bandaríkjaher og víðtæk samskipti hans við
Twitter. Twitter veitti í reynd útkastaraþjónustu við CENTCOM, U.S.
Central Command, sem hefur stjórnað þessum áróðri og sálfræðilegum
aðgerðum um Miðausturlönd, og notar arabískumælandi Twitterreikninga til
að búa til það sem sýnast vera raunveruleg samskipti, raunverulegt fólk
og fréttaveitur og fréttavefgáttir… Þetta samband á milli hersins og
Twitter nær a.m.k. aftur til 2017. Þá sendir CENTCOM netpósta til
Twitter með lista yfir Twitterreikninga og biður um sérsök forréttindi
fyrir þá reikninga. Og ég sé á Twitterskránum að um leið og sú bón
berst, sama dag, fara tæknimenn Twitter í græjurnar sín megin og setja
inn sérstök merki við reikningana sem CENTCOM bað fyrir og gáfu þeim
merki sem í reynd er gæðavottun og viðurkenning án sýnilegs
vottunarmerkis.» https://rumble.com/v21xd8m-the-twitter-files-bombshell-pentagon-psyop-revealed-with-lee-fang-full-inte.html
Í
beinu framhaldi af viðtalinu við Lee Fang streymdi Greenwald þætti um
Úkraínustríðið sem hann nefndi: «Media rewrites Ukraine’s dark history»:
«Jafnskjótt
og Rússland gerði innrás mátti sjá – í rauntíma – hvernig vestrænir
fjölmiðlar algjörlega námu úr gildi og endurskrifuðu eigin sögu um
Úkraínu á bókstaflega öllum mikilvægum sviðum varðandi það land: þeir
tóku 180 gráðu snúning og hættu að segja það sem þeir höfðu sagt í
áratug, af því þau sannindi grófu undan hagsmunum Bandaríkjanna og ESB í
stríðinu í Úkraínu… Það er vandfundið grófara dæmi um hvernig
stríðsáróður virkar – á nákvæmlega þann hátt sem George Orwell spáði svo
oft um, sérstaklega í sinni frægu bók 1984, að alræði virkaði.»
Demókratar kasta málfrelsi fyrir róða
Að síðustu skal fjallað um það sem Glenn
Greenwald kallar «mestu breytingu í bandarísku stjórnmálalífi í áratugi,
ef ekki lengur». Þá á hann við það «hvernig málfrelsið hefur fallið úr
þeim sessi þar sem það hefur setið í sögu Bandaríkjanna sem algilt
gildi, yfir í gildi sem hálft landið hafnar af harðfylgi.»
Þegar
Greenwald talar um «hálft landið» sem nú hafni malfrelsi á hann við
fylgjendur Demókrataflokksins. Þessi skerðing og «aftignun» og
málfrelsisins opinberast að dómi Greenwalds mjög skýrt í opnun
Twitterskránna og hávaðanum sem varð bæði fyrir og eftir yfirtöku Elon
Musks á Twitter:
«Við sjáum þetta í
taumlausri reiði talsmanna Demókrataflokksins og frjálslyndra þjóna
þeirra hjá ráðandi auðhringafjölmiðlum gagnvart Elon Musk, fyrir það
eitt að lofa smávegis endurreisn málfrelsis [og þetta «smávegis» má
undirstrika, breytingarnar sem fylgja þessari yfirtöku verða naumast
djúptækar] á þeim eina samfélagsmiðli sem þeir mögulega geta ekki ráðið
lengur. Demókratar á þinginu hafa notað a.m.k. tvö undanfarin ár í að
misnota meirihluta sinn í Washington til að ógna forstjórum tæknirisanna
til að, ef þeir ekki ritskoði betur pólitískt innihald sem Demókratar
sætta sig ekki við eða telja stuðandi, þá megi fyrirtækin þola lagalega
og stjórnunarlega refsingu frá ríkisstjórn Bandaríkjanna.»
Það
þarf ekki að útskýra það lengi að brotthvarf frá málfrelsi á þeim
lykilvettvangi sem samfélagsmiðlar eru er alvarlegt högg fyrir lýðræði
og stórt skerf til alræðis. „Ritskoðunarstjórnarfar“ má líka kalla það.
Sem áður sagði sýna „skrárnar“ hvernig ritskoðunarferlinu er kyrfilega
stjórnað af „djúpvaldinu“ (Deep State). Og Demókrataflokkurinn er nú
traustasta stoðin undir ríkjandi valdi og ríkjandi stofnunum auðræðisins
í BNA. Og Greenwald fellir dóma sína án miskunnar:
„…ein
mikilvægustu og valdamestu flokksstamtök í Bandaríkjunum,
Demókrataflokkurinn og þeir vinstrifrjálslyndu sem styðja hann, flokkur
sem mestu ræður í Washington, Hollywood, á fjölmiðlum, í háskólaumhverfi
og smám saman í stærsta hluta auðhringavaldsins, trúir einfaldlega ekki
lengur á málfrelsi, hvorki sem samfélagsgildi né stjónskipunarreglu.“ https://rumble.com/v20aq4w-system-update-live-debut-on-rumble.html
Sláandi
dæmi um ritskoðun í framkvæmd var náttúrlea þegar sitjandi forseti
Bandaríkjanna var gerður brottrækur af Twitter og fleiri samskiptamiðlum
fyrir „uppreisnaráróður“, og hin svokallaða „uppreisn“ (og „tilraun til
valdaráns“) hefur síðan verið skipulega notuð sem vopn af núverandi
stjórn og réttlæting fyrir frekari skerðingum á tjáningarfrelsi. Annað
dæmi um stjórnun frá „djúpvaldinu“ sýndi Matt Taibbi fram á þegar
aðalmálflutningsmaður FBI varð snögglega málflutningsmaður Twitter og
kom í veg fyrir að óhagstæðar fréttir bærust um feðgana Hunter og Joe
Biden (af spjaldtölvu þess fyrrnefnda) síðustu vikurnar fyrir
forsetakosningar 2020. Þessi tvö dæmi segja vissulega sögu um
ritskoðunaræði Demókrata. En þó segja þau enn frekar sögu af annars
vegar forsetaefni sem tilheyrir valdakerfi djúpvaldsins og hins vegar
þjóðernispopúlista á forsetastóli sem tilheyrir því ekki.
Að
áliti Greenwalds er alvarlegast í umræddri breytingu stjórnmálanna
höfnun bandarískra frjálslyndra á málfrelsi – til að takmarka vald
valdastofnana og sem gildi og verkfæri til að leysa úr ágreiningi. Hann
segir að grundvöllur bandarísku stjórnarskrárinnar sé skilningur
upplýsingarstefnunnar á mannlegri náttúru, á tilhneigingu mannanna til
að líta ólíkt á heiminn og að stefna upp á við gegnum málfrelsi og með
því að tjá skoðun okkar þótt hún gangi gegn ríkjandi valdi, án þess að
vera refsað fyrir. Málfrelsið er miðlægt í bandarískri sjálfsmynd, þess
vegna er breytingin dramatískari. Samkvæmt Greenwald er:
„enginn
vafi að málfrelsinu hefur verið kastað með valdi út úr musterinu sem
geymir sameiginleg bandarísk gildi og sem flest okkar styðja bara í
krafti þess að vera bandarísk. Ég er ekki lengur viss um að slík
sameiginleg gildi séu til.“
Niðurstaða okkar
verður að Twitterskrárnar sýni hvernig voldugustu stofnanir í heimi
kappkosta að stjórna pólitískri orðræðu samtímans, og þær hafa tólin til
þess. Viðbrögð þeirra við afhjúpunum Twitterskránna eru í samræmi við
það: þögn.
Ræða Þórarin Hjartarsonar í lok friðargöngu Akureyri 23/12 2022
Enn einu sinni komum við saman á Þorláksmessu
til að mótmæla stríði og kalla eftir friði hér á torginu. Það höfum við
gert í 20 ár, óslitið, að frátöldum tveimur kóvídjólum. Við byrjuðum á
Þorláksmessu árið 2002 í aðdraganda Íraksstríðsins, óhugnaðurinn lá í
loftinu. Tilefni til stríðsmótmæla er ennþá meira og augljósara nú þar
sem stríðið hefur færst miklu nær – og miklu stærri átök vofa yfir
okkur.
Stríðið í Úkraínu yfirskyggir nú öll
önnur stríð. Það er mannúðarkatastrófa af stærstu gerð. Þjáning
úkraínsku þjóðarinnar er djúp og og stefnir í að verða löng. Og
Úkraínustríðið felur í sér hótun um bein átök helstu kjarnorkuvelda,
meiri hótun en nokkru sinni frá seinni heimsstyrjöld.
Hvers
eðlis er Úkraínustríðið? Rússland réðist á Úkraínu fyrir 10 mánuðum
síðan. Árásarstríð er höfuðglæpur skv. alþjóðalögum, og þennan glæp
frömdu Rússar með innrás sinni og verða að axla af henni fulla ábyrgð.
Okkur er sagt að spurningin um ábyrgðina í Úkraínudeilunni sé einföld.
Ábyrgðin liggi öll hjá hinum illa og valdasjúka Vladimír Pútín og hans
valdaklíku í Moskvu. Stríð Rússa er árásarstríð, stríð Úkraínu
frelsisstríð. Punktur.
Er málið svona
einfalt? Rússar fremja árásarstríð og þjóðréttarlegan glæp, það er rétt.
En svona einfaldlega deilist ábyrgðin samt ekki.
Glæpurinn
kom ekki úr lausu lofti. Stríðið á sér rætur og forsögu, það sprettur
af togstreitu heimsveldanna, af valdatafli þeirra um áhrifasvæði.
Valdatafli sem undanfarin 30 ár, frá lokum kalda stríðsins, hefur fylgt
ákveðnum þróunarlínum.
Lok Kalda stríðsins
báru nefnilega ekki með sér jafnvægi í heimsvaldakerfinu, þvert á móti.
Við fall Sovétríkjanna tók eftirstandandi risaveldi, Bandaríkin, upp
mikla sókn til að tryggja hnattræn völd sín. Nýja strategía þeirra
fylgdi sk. Wofowitzkenningu um að tryggja að ekkert nýtt stórveldi gæti
risið upp sem ógnað gæti Bandarískum yfirráðum. Bandaríkin efndu síðan
til innrása og styrjalda. Ásamt hernaðarblokk sinni NATO hóf það beinar
árásir/innrásir í fjarlæg lönd, Júgóslavíu, Afganistan, Írak og Líbíu
auk litabyltinga og valdaskiptaaðgerða, einkum á fyrrum áhrifasvæði
Sovétríkjanna - allt til að tryggja hin hnattrænu yfirráð.
Í
öðru lagi kom hröð útþensla NATO í austur. Síðustu Sovétleiðtogunum
voru gefin margvísleg loforð um öryggistryggingar í tengslum við
sameiningu Þýskalands og upplausn Warsjárbandalagsins. Eldri Bush
Bandaríkjaforseti og James Baker utanríkisráðherra sóru þess eið að NATO
væri ekki útvíkkað «eina tommu austar» en Þýskaland. En útvíkkun NATO
var haldið áfram í stökkum austur eftir gamla áhrifasvæði Rússlands.
Allt austur að landamærum Rússlands sjálfs. Aðeins Hvíta-Rússland og
Úkraína voru orðin eftir á milli. Síðast kom andrússneskt valdarán í
Úkraínu 2014 sem stjórnað var af CIA og bandaríska sendiráðinu í Kiev.
Það var þá sem Úkraínustríðið hófst, 2014 – enn eitt stríðið um hin
hnattrænu yfirráð. Og nú höfðu Bandaríkin og NATO komið sér upp stóru
vígi nálægt hjarta Rússlands.. Síðan þá hafa hinir voldugu sk „vinir
Úkraínu“ í vestrinu vígvætt landið, og þeir hófu skömmu síðar að koma
fyrir langdrægum kjarnorkuberandi flaugum bæði í Póllandi og Rúmeníu.
Útþenslustefna
hernaðarbandalagsins mikla inn á áhrifasvæði gamla óvinarins og
innikróun hans er ekki háttarlag þess sem óskar eftir friði. Þvert á
móti er það háttarlag þess sem beinlínis óskar eftir stríði. Þar kom að
Rússland svaraði með árás, út frá þeirri hernaðaraðferð að sókn sé besta
vörnin. NATO-innikróunin RÉTTLÆTTI EKKI árás Rússa en hún gerði hana
sennilega og raunar fyrirsjáanlega þar sem Rússar hafa öldum saman mætt
allri ásælni úr vestri með kjafti og klóm. Það er mikil áróðursblekking
að segja að NATO-innikróunin hafi ekkert með stríðið í Úkraínu að gera.
NATO-blokkin, með valdapól sinn í Washington, er megingerandi í þessu
stríðsferli frá upphafi til enda og ekki sem boðberi friðar. Það sýnir
sig að útvíkkun NATO í Austur-Evrópu er ekkert annað en katastrófa fyrir
þetta svæði.
Þetta var um rætur stríðsins.
Hvað um hreyfiöfl stríðsins sjálfs? Þorri Úkraínumanna fordæmir stríð
Rússa, enda er það löglaust árásarstríð. En frá fyrsta degi
innrásarinnar blasti við þeim sem vilja sjá að þetta var ekki
einfaldlega stríð stóra Rússlands við litlu Úkraínu. Heldur var þetta
fyrst og fremst stríð Bandaríkjanna og NATO við Rússa gegnum
STAÐGENGINLINN Úkraínu. Þetta viðurkenna bandarísk yfirvöld í öðru
orðinu. Leon Panetta fyrrum varnarmálaráðherra Bandaríkjanna segir: „Það
er staðgengilsstríð við Rússland hvort sem við segjum það eða ekki. Það
er það sem í reynd á sér stað. Og af þeirri ástæðu verðum við að vera
viss um að við veitum eins mikið af vopnum og mögulegt er... Ekki vera í
vafa, diplómatík er gagnslaus nema við höfum áhrif. Og aðferðin til að
hafa áhrif er að fara inn og drepa Rússa. Það er það sem Úkraínumenn
verða að gera. Við verðum að halda áfram hernaðaraðstoðinni... Af því
þetta er valdatafl.»
Úkraínustríðið eins og
Panetta réttilega greinir það er sem sagt „valdatafl“ heimsvelda.
Baráttufólk fyrir friði má hvorugan aðilann styðja í slíku
landvinningataafli. Það er grundvallaratriði. Það einkennir þó þetta
„valdatafl“ að annar aðilinn er í sóknarstöðu en hinn í varnarstöðu og
„taflið“ fer fram nánast í bakgarði þess síðarnefnda. Og þess grimmara
verður stríðið.
Núverandi
varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, Loyd Austin, segir aðspurður um
markmið Bandaríkjanna í Úkraínustríðinu: «Við viljum sjá Rússland
veikjast það mikið að það geti ekki gert þess konar hluti sem það hefur
gert við Úkraínu.» ÞAÐ er hið raunverulega stríðsmarkmið í Washington –
og raunverulegi tilgangur með stríðsaðstoðinni við Úkraínu. Séð frá
Washington snýst stríðið ekki um frelsun Úkraínu heldur um VEIKINGU
RÚSSLANDS.
Þar sem staðgengilsstríðinu við
Rússland er stjórnað frá Washington mótast aðstoðin við Úkraínu af
þessum tilgangi: að veikja Rússland. Aðstoð Bandaríkjanna og NATO er
enda fyrst og fremst hernaðarleg, og felst í því að dæla landið fullt af
vopnum. Sá stuðningur er ekkert smár. Á árinu 2022 hafa Bandaríkin ein
fjárfest hærri upphæðir í stríðinu í Úkraínu en eru á öllum fjárlögum
rússneska hersins á einu ári. Það munar um minna. Og hverjir fá þessa
peninga? Ekki Úkraína heldur BANDARÍSKIR VOPNAFRAMLEIÐENDUR.
Hermálabatteríið, hinn margfrægi Military Industrial Complex græðir á tá
og fingri og er sterkasti mótorinn sem knýr Úkraínustríðið.
Þessi
stefna um „veikingu Rússlands“ gengur út á það að FRAMLENGJA stríðið
eins og kostur er. Hún gengur ennfremur út á að halda því fram að
Úkraína geti unnið stríðið við Rússa, Úkraína sé stöðugt að vinna og
þess vegna eigi heldur alls ekki að semja við Pútín. Á fyrstu vikum
stríðsins heyrðist stundum um samningsvilja frá bæði Úkraínu og
Rússlandi: Zelensky forseti sagðist þá vera þá var tilbúinn að ræða
framtíðarstöðu Krím og Donbassvæðisins og fleiri málamiðlanir. En skömmu
síðar kom Boris Johnson til Kiev með þau skilaboð frá «sameinuðu
Vestrinu» til Úkraínumanna að «jafnvel þótt þeir væru tilbúnir að undirrita eitthvert samkomulag um tryggingar við Pútín værum við það ekki...“
Línan frá vestri var sem sagt óbreytt, að yfir höfuð mætti ekki semja
við Pútín. Í framhaldi af því fór Zelenski að tala eins og vestrænu
bakmenn hans, nefnilega að hann ætlaði sér að sigrast á Rússlandi
hernaðarlega. Síðast í fyrradag í Washington sagðist Zelensky munu vinna
„fullan sigur“ á Rússum fái hanna bara bara nóg af vopnum.
Áðurnefndur
Austin, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna og æðsta vald í stríðinu við
Rússland, dró bandarísku strategíuna saman í eina setningu þegar hann
sagði: «Úkraínumenn eru fyrirmynd fyrir hinn frjálsa heim, þeir geta
unnið stríðið við Rússland og skulu fá allt það sem þeir biðja um af
vopnum.”
Stríðsáróðurinn um að Úkraína
geti unnið Rússland er lífshættuleg blekking sem þjónar fyrst og fremst
einum tilgangi: að framlengja stríðið, auka dauðann og eyðilegginguna í
Úkraínu. Sú framlenging getur mögulega orðið til að veikja Rússland en
til þesss verður Úkraína örugglega að fórna sjálfri sér. Þeir sem standa
á bak við þessa strategíu gefa nefnilega djöfulinn í Úkraínu. Sá „fulli
sigur“ á Rússum sem Zelensky og bakmenn hans í Washington tala um er
aðeins hugsanlegur í allsherjarstríði Bandaríkjanna gegn kjarnorkuvæddu
Rússlandi. En þá tortímist Úkraína líka í þeim gjörningaleik – og mjög
margt annað tortímist um leið.
Hvað leggur
Ísland til þessara mála? Ísland hefur enga utanríkisstefnu. Ísland er
bara NATO-land, punktur. Hoppar þegar Washington eða Bussel segja
«hoppa!» Ísland hefur stutt hvert einasta stríð Bandaríkjanna frá árinu
1990. Ísland styður líka þennan síðasta stríðsrekstur. Ísland hefur lagt
fram flugvélar fyrir stríðsaðstoðina til Úkraínu. Og hvað er það nú
aðallega sem íslenskar flugvélar færa Úkraínumönnum?. Jú, það eru vopn.
Vopn sem þjóna þeim megintilgangi að framlengja kvöl og pínu Úkraínu –
og að auka líkurnar á því að stríðið þróist yfir í kjarnorkustríð. Á
alþjóðavettvangi tala svo íslensk stjórnvöld fyrir útvíkkun NATO m.a. á
Norðurlöndum, skv. þeirri kenningu að það sem tryggi best öryggið í
Evrópu og friðsamlega sambúð þjóðanna sé útvíkkun NATO og aukinn
vígbúnaður.
Við lifum í andrúmslofti
vestrænna stríðsæsinga og stríðsáróðurs sem íslensk stjórnvöld og
fjölmiðlar bergmála samviskusmlega. Kjörorðið „Vinnum stríðið!“ er
slíkur stríðsáróður. Við verðum að sjá í gegnum hann. Kjörorð
raunverulegra friðarhreyfinga er hins vegar „Stöðvum stríðið!“ Krafa
okkar er um vopnahlé og samninga áður en stríðið drepur milljónir.
Krafan er að stöðva vopnasendingar til Úkraínu. Krafan er vopnahlé og
samningar áður en stríðið þróast út í þriðju heimsstyrjöldina og jafnvel
kjarnorkustríð. Útþensla og vígbúnaður NATO í austri er ekki lausnin á
vanda Úkraínu heldur helsti vandinn.
Vestræn
stjórnmálaelíta virðist vera óvenjulega sameinuð í stríðsstefnu sinni.
Sú íslenska þar með. Baráttan fyrir friði verður að koma frá
grasrótinni. Í þetta sinn er ómótmælanlegt að stríðið kemur okkur við. Í
nafni mannkynsins: Stöðvum stríðið!
Í þessum mánuði eru 100 ár liðin frá því
ítalskir fasistar fóru „Gönguna til Rómar“ sem endaði á því að konungur
Ítalíu skipaði Mússólíni forsætisráðherra 29. október 1922. Árin
1919-1921 á Ítalíu voru eftir á nefnd Bennio Rosso „Tvö árin
rauðu“. Þau einkenndust af efnahagslegri og pólitískri kreppu, upplausn
og mjög róttækri verkalýðshreyfingu sem skoraði kapítalismann á hólm.
Víðtæk verkföll skóku Norður-Ítalíu, sums staðar fóru fram
verksmiðjutökur og stofnun verkamannaráða (sem gerðu þó ekki tilraun til
valdatöku). En á hinum væng stjórnmálanna óx hreyfing fasista sem
pólitísk viðbrögð auðstéttarinnar við Bennio Rosso. Sú hreyfing
treysti einkum á beitingu ofbeldis gegn verkfallsbaráttu verkalýðs og
hafði afar ríkulegan búnað og frelsi til þess, enda var þá stórkapítalið
farið að dæla í fasista fjármunum. Síðasta allsherjarverkfall
verkalýðsins um langt skeið var haustið 1922. Þá fóru léttvopnaðar
ofbeldissveitir fasista milli bæja á Norður-Ítalíu og gátu kylfubarið
verkföllin niður, með þátttöku eða samþykki lögreglu. Í beinu framhaldi
af því skipulögðu fasistar „Gönguna til Rómar“ þar sem fasistum voru
afhent völdin í landinu. Þetta var fyrsti stóri sigur fasismans á
heimsvísu. Það má halda því fram að hann eigi nú 100 afmæli. Sjá hér: https://en.wikipedia.org/wiki/March_on_Rome
Þeir
sem nutu góðs af valdatökunni voru ríkjandi öfl í ítölsku efnahagslífi,
einkum bankavaldið á Norður-Ítalíu og landeigendastéttin á
Suður-Ítalíu. Verkföll voru bönnuð. Eftir 4 ára samstjórn fasista og
annarra borgaraflokka var þingræðið afnumið á Ítalíu, sem og
stjórnmálaflokkar, árið 1926. Fasistar höfðu full völd. Í atvinnulífinu
skyldu atvinnurekendur og „þjóðnýtt“ verkalýðsfélög (önnur
verkalýðsfélög bönnuð) skipulögð ofan frá í „korpóratíf sambönd“ og vera
undirsett hið fasíska ríkisvald. Í stað stéttabaráttu kom lögskipuð
stéttasamvinna.
Baráttan við
fasismann/alræðið er mikilvæg, bæði í ljósi sögunnar og í ljósi líðandi
stundar. Alþýðan hefur oft farið flatt á að vanmeta fyrirbærið. Og nú um
stundir sjáum við víða glitta í komandi alræði, valdboðsstjórnarfar sem
ritskoðar og leitast við að koma á einstefnu í orðræðunni, auk þess sem
harðir hægriflokkar styrkja stöðu sína víða, sumir með rætur í fasisma,
eins og forustuflokkur splunkunýrrar ríkisstjórnar á Ítalíu.
Þá
vaknar spurningin: Hvaðan kemur alræðið og fasismahættan nú um stundir?
Ég nota hugtökin „fasismi“ og „alræði“ (sem þá er þýðing orðsins
tótalítarismi) hvort um annað þó að þau merki ekki alveg það sama. Ég
vil síðan nefna þrjár mikilvægar greinar eða rætur þess alræðis.
Af hitlersgerðinni
Fyrst nefni ég gamaldags fasisma af
hitlersgerðinni. Dæmi Gullin dögun í Grikklandi, Jobbik í Ungverjalandi,
og ekki síður Azov hreyfingin í Úkraínu eða fasistaflokkurinn Svobda og
fleiri hreyfingar í Austur Evrópu – sem tengja sig opinskátt við
fasismann á 4. áratug síðustu aldar og fram til 1945. Meðal einkenna
slíkra flokka eru andlýðræði, harkaleg andúð á verkalýðshreyfingu og
sósíalisma, andfrjálslyndi, rasismi og ofbeldishneigð – ásamt
heimsvaldastefnu og hernaðarhyggju. Slíkar hreyfingar eru að jafnaði
smáar og áhrifalitlar nema þegar fjármála- og stórkapítalið og
heimsvaldasinnar hafa þörf fyrir þær til skítverka og þörf á að undiroka
verkalýð og alþýðu á opinskáan hátt, eða til hernaðar.
Eftir
1945 héldu fasistar áfram að vera mikilvæg verkfæri auðvalds og
heimsvaldasinna. Breski herinn og leyniþjónustan MI6, ásamt grískri
borgarastétt, beitti blygðunarlaust grísku fasistunum – samverkamönnum
nasista frá hernámsárunum – í gríska borgarstríðinu strax í
styrjaldarlok til að berja niður hina rauðu og róttæku
andspyrnuhreyfingu. Uppvakning nýfasisma í Grikklandi í gervi Gullinnar
dögunar í seinni tíð, og áður valdarán grísku herforingjanna 1967, eru
beintengd þessari fortíð þegar hreinsun ríkisstofnana af fasistum í
stríðslok var alveg vanrækt í þágu nýrra „öryggishagsmuna” (The Guardian,
2014) . Á áttunda áratugnum voru fasistar verkfæri afturhalds gegn
róttækri verkalýðshreyfingu og alþýðu, meðal annars á Ítalíu (Operation Gladio)
og í Síle (í valdaráninu 1973), í báðum tilfellum í leynilegum en nánum
tengslum við CIA (á Ítalíu einnig í nánum tengslum við NATO).
Fasismi af gömlu gerðinni í Evrópu samtímans
er mest áberandi í Úkraínu. Stór hluti úkraínskra þjóðernisafla hafa
lengi skipað sér á ysta hægri væng, m.a. í fasíska og nasíska hópa. Hinn
ofurþjóðernissinnaði flokkur OUN (Organisation of Ukrainian
Nationalists) gegndi þar stærra hlutverki en aðrir á styrjaldarárunum
síðari, undir forustu Bandera og síðar Stetsko. Flokkurinn tók fullan
þátt í Barbarossa og fjöldamorðum Þjóðverja í Sovétríkjunum frá 1941.
Við stríðslok sneri bandarísk leyniþjónusta skjótt við blaðinu og hóf
samstarf við fasísk uppreisnarsamtök í Úkraínu. Strax eftir stofnun CIA
1947 hófst náið samstarf við OUN í leynilegri fjölhliða baráttu gegn
Sovétríkjunum. Samvinna CIA og breska MI6 við úkraínska fasista hefur
veið órofa síðan. Not heimsvaldasinna af hægriöfgahópum Úkraínu færðust á
nýtt stig 2014 þegar þeir gegndu lykilhlutverki í CIA-skipulögðu
Maidanvaldaráninu og síðan í hernaðinum gegn aðskilnaðarhéruðunum í
Donbass frá 2015. Fæðingardagur Bandera hefur nú verið gerður að
þjóðlegum minningardegi, fjölmargar styttur af honum reistar og frímerki
prentuð . Gerald Sussman fer yfir sögu þessara tengsla hér.
Vestrænir heimsvaldasinnar hafa m.ö.o. séð það, bæði fyrr og síðar, að
úkraínsk hægriþjóðernishyggja myndi nýtast vel í baráttunni gegn
Rússlandi/Sovétríkjunum.
Fasískir hópar sem
tól í vopnabúri heimsvaldasinna á sér hliðstæðu í öfgahópum og
hryðjuverkasamtökum starfandi á trúarlegum grunni frekar en
þjóðernislegum, sbr. hlutverk ýmissa íslamskra hópa undanfarna 2-3
áratugi, en sú hliðstæða verður ekki útlistuð hér.
Hægripopúlismi
Hægripopúlismi á eitt og annað sammerkt með
fasisma en annað er ólíkt. Það sem einkennir hægripopúlíska flokka er
m.a. and-hnattvæðingarhyggja, andfrjálslyndi, og andsósíalismi og þeir
beita gjarnan þjóðrembu og rasisma í stjórnmálum, í mismiklum mæli.
Sameiginlegt með fasísku hefðinni er menningarleg íhaldssemi. Ólíkt
fasisma er hins vegar ofbeldishneigð þar ekki áberandi. Og andlýðræði er
ekki einkenni þessara flokka, þeir halda einmitt helst fram málum sem
höfða til almennings, hafa enda oft verulegt fjöldafylgi. Í samræmi við
það eru þeir gjarnan andelítískir (sem gamli fasisminn var ekki) og
vilja að almenningur taki pólitískar ákvarðanir frekar en elítan eða
skrifræðið (t.d. í ESB-samhengi), og þeir halda á loft þjóðlegu
fullveldi. Í seinni tíð hafa popúlistar einnig tekið upp þá stefnu að
vilja efla velferðarríkið.
En það sem
klárlega mest hefur gert hægripopúlista að andstöðuafli er andstaða
þeirra við hnattvæðingarstefnuna sem ríkt hefur frá ca 1990.
Hnattvæðingin inniber sívaxandi umsvif og vald auðhringa og fjármálarisa
í heimi sem þeir vilja gera að einu opnu fjárfestingasvæði, og
tilsvarandi skerðing á fullveldi ríkja, einnig útvistun á framleiðslunni
og störfum verkalýðs til lágkostnaðarlanda - sem og flæði vinnuafls
milli landa. Meðal helstu samfélagslegu áhrifa sem hnattvæðingin leiðir
af sér innan einstakra landa er ekki aðeins af-reglun og einkavæðing
heldur einnig veiking skipulegrar verkalýðshreyfingar.
„Þjóðfélagslegt
hlutverk“ gamalfasista og hægripopúlista er þess vegna nokkuð ólíkt. Á
meðan gamli fasisminn var fyrst og fremst viðbrögð við stéttabaráttu,
skipulegri verkalýðshreyfingu og sósíalisma er hægripopúlisminn í
samtímanum einkum viðbrögð við hnattvæðingunni. Þetta kemur fram í
þjóðernishyggju trumpismans, „America first, not globalism), og kemur
fram í andstöðu gegn markaðsfrjálshyggju og frjálsu flæði og
stofnanaveldi ESB. Hægripopúlistar geta beint spjótum að umsvifum
fjölþjóðlegra auðhringa í efnahagslífinu – en þeir eru samt líklegri til
að ráðast að innflytjendum, eins og þeir álykti að innflytjendurnir
beri ábyrgð á samfélagslegri eymd glóbalismans.
Það
er óhætt að fullyrða að stórfelldur klofningur sé innan auðstéttarinnar
og auðvaldsafla á milli hnattvæðingarsinna og hnattvæðingarandstæðinga.
Í okkar heimshluta eru hnattvæðingaröflin ríkjandi hluti
auðstéttarinnar. Ófrjálslynda, popúlíska hægrið er að svo stöddu alls
ekki þóknanlegt þessum ríkjandi hluta auðvaldsins. Hnattvæðingaröfl eiga
flesta voldugustu fjölmiðla og fréttastofur hins vestræna heims. Þeim
er tamt – enda samræmist það þeirra málstað – að setja „öfgahægri“
stimpil á alla þá sem ekki vilja fylgja hnattvæðingarreglunum. Það
samræmist einnig þeirra málstað að setja samasemmerki á milli hvers
konar þjóðernishyggju og fasisma. Og þá kemur röðin að þriðju rót/grein
alræðisins.
„Frjálslynt“ alræði?
Þriðja grein alræðisins vex beint úr
herbúðum vestrænu billjóneraklíkunnar og „djúpríkisins“ (The deep
state). Það er „klíkan“ sem á bæði hermálaiðnaðinn og fjölmiðlana, plús
tæknirisana, lyfjaiðnaðinn... Það er „klíkan“ sem Alþjóðaefnahagsráðið,
WEF, er öðrum fremur sýnilegur fulltrúi fyrir, góbalistarnir sem hittast
í Davos. Þessi „klíka“ klæðir sig í föt menningarlegs frjálslyndis,
fjölmenningar, umhverfisverndar m.m. og segist vera að berjast við
heimsfaraldur og „alræðið í austri“ (og hatursáróður og rasisma m.m.).
En samtímis rekur hún iðnað „gegn falsfréttum“ og gerir út heri af
„staðreyndalögreglu“ sem vinna ákaft að því að kom á einstefnu í
orðræðunni, koma á skipulegu og víðtæku kerfi ritskoðunar.
„Staðreyndalögreglan“ fór á flug í kóvídi (sjá neðar) og magnast enn
margfaldlega í Úkraínustríðinu og sker úr um „rétt“ og „rangt“ í
fjölmiðlum og á samfélagsmiðlum. Facebook og Twitter loka á efni og
einstaklinga sem ganga gegn ráðandi línu í Úkraínudeilu og höfðu áður
gert það gagnvart kóvídpólitík. Leitarvél Google stjórnar
upplýsingamiðluninni meira en nokkur annar aðili og stýrir því hvað
milljarðir notenda sjá og sjá ekki. Við það starfa hjá fyrirtækinu
herskarar CIA-manna. Sjá hér.
. Aðeins eitt dæmi, en lýsandi á sinn hátt, um vald þessara miðla
birtist í ársbyrjun 2021 þegar sitjandi en fráfarandi forseti
Bandaríkjanna var skyndilega útilokaður frá öllum helstu samskiptamiðlum
(og um leið stærstu fjölmiðlum) netheima, Facebook, Instagram, Twitter,
Google, YouTube og reyndar miklu fleiri. Þá er þeim augljóslega hægur
leikur að útiloka aðra lægra setta.
Ritskoðunin
takmarkast ekki við ritmiðlana. Greiðsluveitan PayPal, hinn voldugi
fjártæknirisi í nethagkerfinu hefur að undanförnu lokað á og sektað fólk
og vefmiðla sem hann segir láta „villandi upplýsingar“ á netið (varð að
vísu að bakka með síðasta sektaráhlaup eftir uppreisn meðal notenda).
Stríðinu
„gegn falsfréttum“ og gegn „upplýsingaóreiðu“, ritskoðun í nafni
frelsisins, er auðvitað ætlað að koma á einstefnu og valdboðsstefnu í
orðræðunni í netheimum og síðan væntanlega á öllum öðrum vettvangi.
Tjáðu þig „rétt“ eða þú ert þaggaður niður! Í raun er það hryðjuverk
gegn tjáningarfrelsinu. Það vekur nokkrar eðlilegar spurningar: Hverjir
eiga þau fyrirtæki sem standa að mestu ritskoðun og þöggun nútímans?
Hverjir eiga PayPal eða Visa? Hverjir eiga helstu tæknirisana, Facebook,
Twitter eða Alphabet/Google. Ef að er gáð sést að í öllum tilfellum eru
3-4 fjármálasjóðir – BlackRock, State Street, Vanguard og Fidelity –
meðal 5 stærstu eigenda þeirra. Eignarhald á stærstu fjölmiðlum og
fréttastofum segir sömu sögu, skv. bandarískri rannsókn kemur um 90% af
fjölmiðlun Bandaríkjanna frá 5 stöðvum, sem eru þær voldugustu á
Vesturlöndum. Og stærstu eigendur þeirra eru sömu fjármálasjóðir. Það er sem sé fjármálaauðvald Vestursins sem sker niður tjáningarfrelsið og skammtar lýðnum það síðan í sneiðum.
Fjármálaauðvaldið
hefur ríkjandi stöðu í síðkapítalismanum (ríkir yfir iðnaðarauðvaldi,
verslunarauðvaldi..). Hnattrænt fjármálaauðvald hefur þjappast
gríðarlega saman í stöðugt færri einingar og er samtengt gegnum fáeinar
banka- og fjármálasamsteypur sem eiga hver aðra – sem eiga ekki aðeins
bankana sjálfa heldur einnig hermálaiðnaðinn, stafrænu tæknirisana,
fjölmiðlana, lyfjaiðnaðinn.. (voldugastir eru áðurnefndir BlackRock,
State Street, Vanguard og Fidelity, sem eru samtengdir og geta því
virkað sem ein ofureining)
Nú gengur þetta auðhringavald hins vestræna heims stöðugt beinna fram á
völlinn, undir merkjum „public-private partnership“ – glóbalistarnir
eiga sinn helsta sameinandi vettvang í WEF. Hið ofursamþjappaða
fjármálaauðvald hefur meira og beinna vald en nokkurt auðvald hefur áður haft í mannkynssögunni.
Þessi
(hnattvæðingarsinnaða) fjármálaelíta er um leið efnahagslegur kjarni
vestrænnar heimsvaldastefnu (þó að hernaðararmur hennar sé fyrst og
fremst US Army). Og sú sama fjármálaelíta – sem stendur á bak við WEF,
AGS, WTO m.m. – leitast við að viðhalda og festa í sessi sinn One World
Order. Ein hnattræn stjórnun skal yfirkeyra hvers konar þjóðkjörið vald
almennings einstakra landa sem og allar hugmyndir um þjóðlegt
fullveldi. Fremsta markmið stefnunnar um hnattræna stjórnun er að
viðhalda hinni „einpóla heimsskipan“ (unipolar world) gegn þeim ríkjum
og þeim öflum sem leitast við að fjölga valdapólum heimsins.
Í
þágu þess háleita markmiðs telst sérstaklega nauðsynlegt að stýra
orðræðunni ofan frá og skammta tjáningarfrelsið. Og þegar valdið sjálft
aðhyllist skerðingu lýðréttinda er það alvarlegra mál en þó að einhver
klíka sérvitringa „úti í bæ” geri það. Þess vegna er þessi alræðisógn
hættulegri en öll önnur.
Fasisminn hefur breytileg klæði
Fasisminn í Þýskalandi gerði út á hefnd
fyrir auðmýkingu 1918, gerði út á gyðingahatur og rasískt stigveldi, sá
ítalski gerði út á feðraveldi og gömul fjölskyldugildi, sterkt
ríkisvald, endurreisn Rómaveldis o.fl., sá spænski gekk mjög fram í
nafni og undir gildum kaþólsku kirkjunnar. Með öðrum orðum, fasistar 20.
aldar notuðu ólík klæði, mjög mismunandi áróðurstákn og myndmál,
breytilegt milli landa. En ef skilgreina skal INNIHALD fasismans er
mikilvægast að spyrja um STÉTTARINNIHALD. Á Ítalíu þar sem fasisminn kom
fyrst fram var innihaldið lögskipuð stéttasamvinna og „korpóratismi“
eins og komið hefur fram. Einhver frægasti andfasisti síns tíma var
kommúnistinn Georgi Dimitrov. Á 7. heimsþingi Komintern 1935 lagði hann
fram fræga greiningu á fasismanum, á grundvelli þeirrar reynslu sem
komin var af helstu ríkjum undir fasískri stjórn, Ítalíu og Þýskalandi.
Og ein meginniðurstaða hans var: „Fasisminn er ótakmarkað vald
fjármálaauðvaldsins.“
Þannig er það:
Milliliðalaust vald fjármálaauðvaldsins, lögskipuð stéttasamvinna,
valdboðsstefna í orðræðunni. Þetta er kjarni og INNIHALD fasismans þar
sem hann er við völd. FORM fasismans, tákn hans og fagurfræði, taka hins
vegar mið af straumum og stemningum á ólíkum stöðum og breytilegum
tímum. Fasistar á Íslandi nútímans sem myndu rita á fána sinn
gyðingahatur, slagorð gegn „óæðri kynstofnum“, slagorð gegn opinberri
samkynhneigð eða fóstureyðingum og getnaðarvörnum gætu e.t.v myndað
flokk en næðu varla fjöldafylgi. Ég held reyndar að „kristinn fasismi“
af slíku tagi eigi litlar framavonir á hinu vantrúaða Íslandi eða
Skandinavíu eða Vestur-Evrópu. Að því leyti er staðan önnur en hún er
t.d. í Bandaríkjunum. En fasisminn/alræðið þarf ekkert að klæðast svo
púkalegum fötum, hann getur klæðst fötum frjálslyndis ekkert síður en
fötum feðraveldis eða kynþáttahyggju, ef það hentar honum betur.
Alræðisskref tekin í kófinu
Og að mínu mati stafar alræðisógnin nú um
stundir einmitt mest frá þriðju megingrein alræðis af þeim þremur sem
nefndar voru hér að ofan. Það alræði nálgast okkur í áföngum. Það tók
mörg skref fram á við undir yfirvarpi kórónuveirunnar. Aðaláhrif
kórónuveirunnar voru ekki heilsufarsleg heldur samfélagsleg.
Sóttvarnaraðgerðir voru notaðar sem sjokkmeðferð til að breyta
samfélaginu – í allt frá eftirlitssamfélagi til lögregluríkis – í krafti
óttastjórnunar. Umræða um hina umdeildu sóttvarnapólitík og tilheyrandi
fjarlægingu borgararéttinda var allt annað en opin, gagnrýnisraddir
voru miskunnarlaust þaggaðar niður sem „falsfréttir“.
Víða
um Vesturlönd var komið á „vegabréfaskyldu“ innanlands, þar sem frelsi
og borgararéttindi fólks var skammtað út frá bólusetningarstöðu þess. Um
það hefur mátt lesa greinar á Neistum undanfarin 3 ár. Sjá t.d. hér
Samfélagslegar takmarkanir voru aflagðar sl. vor, í bili. En
frelsisskerðingum er áfram þröngvað á samfélagið ofan frá. Frá því á
síðasta ári hefur heilbrigðismálastofnunin WHO haft sem opinbera stefnu
að setja á reglur um alþjóðlegan stafrænan bólusetningarpassa, en
frumkvæði og kostun þess kemur frá fjármálaelítunni, Bill Gates og
Rockefellar. Í framhaldi af því eru bæði í demókrata-stýrðum
Bandaríkjunum og á yfirráðasvæði Brusselvaldsins lögleiddar heimildir
til að framfylgja skyldubólusetningu.
Í ljósi hinna ömurlegu „bóluefna“ – gagnslausra í því að draga úr smiti
– getur tilgangur slíkra laga ekki verið heilsufarslegur. En áhrif
þeirra eru mikil í því að koma á stafrænu manntali og tvískiptingu
samfélagsins í „réttláta og rangláta“ og möguleikum valdsins til að
deila og drottna.
Alræðið kemur ekki yfir
okkur með snöggri valdatöku í líkingu við Ítalíu 1922 og Þýskaland 1933
(ef menn vilja telja Rússnesku byltinguna hliðstæða valdatöku mega þeir
það mín vegna þó hún hafi verið annars eðlis og þjónað annarri stétt).
Fjármálaauðvaldið hefur tjáningarfrelsið í hendi sér og þrengir að því
með hverju misseri sem líður. Alræðið kemur í áföngum.
Tjáningarfrelsið og stríðið
Sú ofursamþjappaða vestræna fjármálaelíta
sem áður var nefnd – kjarnaland hennar er Bandaríkin og hún á m.a.
hermálaiðnaðinn – myndar hina efnahagslegu uppistöðu í vestrænni
heimsvaldastefnu. Í samhengi við umræðuefni okkar er það afgerandi að
sama auðmagn skuli einnig ráða yfir og hafa fulla stjórn á ríkjandi
fjölmiðlum. Ekki síst þegar upp eru runnir tímar stríðs. Fjölmiðlavald
er úrslitaatriði í sálfræðilegri vídd stríðsins. Eftir fall
Sovétríkjanna 1991 tóku Bandaríkin og NATO upp herskáa utanríkisstefnu:
að tryggja stöðu Vesturblokkarinnar – með „einpóla heimsskipan“
(miðpunktur hennar er Washington). Lögð var fram Wolfowitz-kenningin um
að halda yrði keppinautum niðri: tryggja að ekkert annað veldi yrði til
sem ógnað gæti Bandarískum yfirráðum. Það var kaldhæðnislegt en við
þessi miklu tímamótum 1991 gerðist tvennt samtímis: Annars vegar tóku
vestrænir heimsvaldasinnar stefnu á heimsyfirráð, og hins vegar –
einmitt þegar stjarna sósíalisma og marxisma lækkaði á himni – hættu
flestir vinstri menn að tala um heimsvaldastefnuna.
Eitt
megináhlaup skv. hinni nýju strategíu heimsvaldasinna hófst 11. sept.
2001, og kallaðist „stríð gegn hryðjuverkum”. Því fylgdi annars vegar
sería styrjalda í Austurlöndum nær og hins vegar lögin „Patriot Act” í
Bandaríkjunum og önnur þróun til lögregluríkis í okkar heimshluta. Annar
kafli strategíunnar hófst með stríðinu í Úkraínu og spennuuppbyggingu á
Suður-Kínahafi. Sá nýi kafli felur í sér bein átök BNA/NATO við helstu
keppinauta sína, Kína og Rússland.
Styrjaldirnar
hafa komið eins og perlur á bandi. Eftir 11. september hafa
heimsvaldasinnar þróað aðferðirnar til selja stríð sín. Til varð
taktíkin „smart power“ sem gengur út á það að samþætta annars vegar hið
hernaðarlega og hins vegar áróður fyrir framsæknum og húmanískum gildum.
„Smart power“ taktíkin var alveg sérstaklega þróuð í stjórnartíð Obama
og Hillary Clinton og felur í sér að tilreiða hernaðinn betur með hjálp
fjölmiðla og selja hann sem „mannúðaríhlutanir“. Afganistan, Írak,
Líbía, Sýrland, Úkraína spegla þróunina sem orðið hefur. Matreiðslan í
fjölmiðlum verður sífellt vandaðari og útsmognari með hverju nýju
stríði. Þetta hefur tekist svo vel að margyfirlýstir friðarsinnar og
þekktir fyrrverandi NATO-andstæðingar í stórhópum hafa gerst herskáir og
heimta nú meiri vígvæðingu og meira stríð í nafni mannúðar,
mannréttinda og lýðræðis. Skýringin liggur annars vegar í hinum slóttuga
„smart power“ áróðri og hins vegar í því að vinstrimenn hættu að greina
og reikna með heimsvaldastefnu og tóku þar með andheimsvaldabaráttuna
af dagskrá (og þá ætti maður líklega að setja gæsalappir á
„vinstrimenn“).
Hnattvæðingaröflin ráða för
á Vesturlöndum. Þá bregður svo við að hinir frjálslyndu og
„alþjóðasinnuðu“ eru jafnvel orðnir herskárri og íhlutunarsamari en
hægrið. Þeir fáeinu bandarísku þingmenn sem greitt hafa atkvæði gegn
hinum linnulausu vopnasendingum til Úkraínu eru eingöngu repúblikanar,
enginn demókrati. Á Íslandi hallast ekki á með hægri og „vinstri“ í
stuðningi við stríðið. Og VG er t.d. ekki lengur þögull meðreiðarsveinn
meðstjórnarflokka sinna í utanríkismálum heldur er flokkurinn ákafur
stuðningsmaður heimsvaldastefnu NATO ekkert síður en Samfylkingin.
Stríðsáróðurinn
felst í því að lýsa stríðinu einfaldlega sem frelsisstríði Úkraínu gegn
hinni ólöglegu innrás Rússa. Innrásin er útmáluð þannig það veki næga
ógn meðal vestrænna áhorfenda til að þeir gefi stuðning sinn við
stríðsreksturinn. Myndin af innrásinni getur verið meira sönn eða minna.
En lygin felst í því að sleppa skipulega öllum þeim efnivið sem BNA og
NATO hafa í aðdragandanum dregið, og halda áfram að draga, til þessa
mikla báls – og breytti strax innrás Rússa í staðgengilsstríð milli
BNA/NATO og Rússlands. Í öðru lagi er stríðsáróðurinn sá að stríðið við
Rússa gangi ljómandi vel og hægt sé að sigra þá með meiri
hernaðaraðstoð. Í þriðja lagi felst hann í að stimpla allar aðrar
skýringar á stríðinu en bara brjálæði Pútíns sem „pútínisma“.
Stríðsáróðurinn
er samt ekki nóg. Það þarf að tryggja að óviðeigandi orðræða komist
ekki af stað. Hún verður að vera einhliða. Þess vegna er nauðsynlegt að
taka af andmælendum bæði hljóðnemann og ræðustólinn.
Þróun
nýs alræðis er runnin undan rifjum heimsvaldasinna, sú þróun er
einfaldlega hluti af vígvæðingu heimsvaldastefnunnar. Í þeirri
vígvæðingu er opin og lýðræðisleg umræða mjög til trafala, jafnvel
ómöguleg.
Alræðið sem nálgast í áföngum
felur í sér bein völd hins yfirþjóðlega fjármálaauðvalds, og víðgvæðingu
vestrænnar heimsvaldastefnu. Áhlaup þess að undanförnu beinast umfram
allt að tjáningarfrelsinu, að afnema opna og lýðræðislega
samfélagsumræðu. Þannig halda Vesturlönd upp á umrætt 100 ára afmæli.
Umsvif Bandaríkjanna og NATO á Íslandi aukast jafnt og þétt. Ekki
síður árið 2022. Að nokkru leyti tengist það innrás Rússa í Úkraínu, en
fyrst og fremst er það þó hluti af breiðara ferli vestrænnar vígvæðingar
sem hófst miklu fyrr.
Áfram með Finnafjörð
Einn þáttur hennar er ósk NATO um aðstöðu í
Finnafirði austur. Í fyrra, 2021, lagði Guðlaugur Þór utanríkisráðherra
fram frumvarp um breytingu á varnarmálalögum og áttfalda stækkun
öryggissvæðis við Gunnólfsvíkurfjall á Langanesi, niður í Finnafjörð til
að tryggja «öryggishagsmuni Íslands á Norðurslóðum»
https://neistar.is/greinar/ys-og-thys-ut-af-nato/ Núna sumarið 2022
bárust fréttir af óskum NATO um langan viðlegukant þar í Finnafirði.
Skömmu síðar komu fréttir af ósk frá Utanríkisráðuneytimu um það sama.
Framtak og erindisrekstur Kolbrúnar Reykfjörð í sumar er m.ö.o. beint
og hnökralaust framhald af því sem Guðlaugur Þór baukaði í fyrra – að
tilhlutan NATO. Þessi mál fara að mestu leyti fram á bak við tjöldin,
svo erfitt er að leita heimilda og átta sig á hverslu lagt málið er
komið.
B-2 þoturnar, sbr. ályktun Húmanista.
Annar þáttur í auknum umsvifum er notkun
bandarískra sprenguþotna á Keflavíkurstöðinni. Ekki síst gildir það um
B-2 Spirit, dýrustu sprengjuþotur heims., sem hafa komið hér við og við á
undanförnum árum. Skv. Wikipedíu voru þessar þotur «aðallega hannaðar
fyrir kjarnorkusprengjur». Þær geta borið allt upp í 16
kjarnorkusprengjur hver. Ekki eru þær hugsaðar til landvarna heldur eru
þær svo hreinræktuð árásaratæki sem hugsast getur, hannaðar til að
fljúga óséðar inn yfir lönd óvinarins og skjóta á hann sprengjum. Þegar
árið 2019 kom það fram hjá Bandaríska flughernum að Keflavíkurstöðin
væri skilgreind sem «framvarðarstöð» fyrir þessar flugvélar.
Í
fyrra var utanríkisráðherra spurður, bæði af Andrési Inga Jónssyni
þingmanni og af SHA hvað fælist í hugtakinu «framvarðarstöð». Kolbrún
Reykfjörð sendi spurninguna einfaldlega til bandarískra
hermálayfirvalda, lét þau skilgreina málið, og kom tilbaka með þau svör
að B-2 þoturnar væru hluti af «varanlegum tilflutningi bandarísks
liðsafla» (“rotational presence”). Keflavík er sem sagt liður í «rotational presence» flugflotans (sem væri eðlilegra að þýða sem «hreyfanleg viðvera”).
Keflavíkurstöðin
er að verða aftur, eða er þegar orðin, bandarísk herstöð, flestar
bandarískar herstöðvar á 21. öld hafa einmitt ekki fastan herafla heldur
“hreyfanlegan”. Í svörum sínum báru íslensk stjórnvöld ekki á neinn
hátt til baka skilgreiningu bandarískra hermálayfirvalda á
Keflavíkurstöðinni sem «framvarðarstöð” fyrir þoturnar B-2 Spirit. Sem
felur í sér viðurkenningu á skilgreiningunni, án þess að málið sé
nokkurn tíma formlega tekið fyrir í íslensku stjórnkerfi.
Nú
skal vakin athygli á ársgamalli ályktun/fréttatilkynningu frá
Húmanistaflokki Íslands, gefinni út í tilefni af staðsetningu B-2
sprengiþotnanna á Keflavíkurflugvelli í fyrrasumar. Ályktunin greinir
vel málið og setur í samhengi. Þar segir:
“”
„Húmanistaflokkurinn á Íslandi fordæmir harðlega
samþykki ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur á þeirri ákvörðun
Bandaríkjanna að gera Keflavíkurflugvöll að skilgreindri framvarðarstöð
fyrir B-2 þotur til sprengjuárása eins og fram hefur komið m.a. í
fréttum Stövar 2 og visir.is að undanförnu. B-2 sprengjuþoturnar eru
einhver skæðustu árásarvopn mannkyns, þær eru hannaðar til
kjarnorkuárása og geta borið allt að 16 slíkar sprengjur. B-2 þotunum
fylgja um tvöhundruð liðsmenn bandaríska hersins. Þess má geta að þotur
þessararar tegundar voru meðal annars notaðar þegar Bandaríkin - með
stuðningi „hinna viljugu þjóða“ þar á meðal Íslands - sprengdu upp
Bagdad í Íraksstríðinu 2003 til 2011. Með samþykki ríkisstjórnarinnar á
að gera Keflavíkurflugvöll að framvarðarstöð B 2 sprengjuþotanna er
Ísland orðinn beinn og virkur aðili að þeim stríðum smáum og stórum sem
Bandaríkin kunna að heyja.
Með þessum hætti verður Ísland jafnframt að skilgreindu hernaðarlegu
skotmarki andstæðinga Bandaríkjanna í stríði.“
Aðvörunin í lok álykktunarinnar hljómar
spámannlega nú ári síðar þegar staðgengilsstríð USA/NATO við Rússa
geisar í Úkraínu. Ísland er í reynd orðinn aðili að því stríði, og
gerir sig um leið að skotmarki, m.a. með því að hafa hér framvarðarstöð
fyrir árásarvopn á borð við B-2.
Norður-Víkingur 2022
Hvað um aðra vígvæðingu á Íslandi þetta
árið? “Varnaræfingin Norður-Víkingur 2022” fór fram í Hvalfirði í apríl í
vor. Landganga, og um 700 manns æfði sig á Íslandi en einnig fóru fram
æfingar herskipa sunnan við Ísland. «Norður-Víkingur» er fyrst og fremst
tvíhliða æfingar Íslands og Bandaríkjanna, á grundvelli
varnarsamningsins frá 1951. Þær hafa í heild farið vaxandi. Til marks um
það var að Annar floti Bandaríkjanna var endurræstur 2018, hafði þá
ekki verið virkur frá 2011). Æfingin 2022 skar sig þó ekki úr að umfangi.
Allt
er þetta fyrst og fremst beint og hnökralaust framhald á stefnu þeirri
sem áður hafði verið tekin. Ekkert rof varð eða kúvending árið 2022,
vegna Úkraínustríðs eða af öðrum sökum. Það er samfella í stefnunni, og
stefnan varð ekki til með Úkraínustríðinu. Samfellan gengur út á
vígvæðingu. Hina nýju vígvæðingu. Sú vígvæðing hófst í raun með lokum
kalda stríðsins um 1990, tók stefnu með «alþjóðavæðingu NATO 1999» og
fór á flug með yfirlýstu «stríði gegn hryðjuverkum» 2001. Eftir ca. 2007
hefur vígvæðingin snúist æ beinna um «einpóla heimsskipan», að viðhalda
henni og berjast gegn rísandi keppinautum, Kína og Rússlandi.
Helsta viðbót: vopnaflutningur til Úkraínu
Vígvæðingar-marsinn herti þó á sér 2022. Það
sem helst hefur bæst við á Íslandi með Úkraínustríðinu er þátttaka
Íslands í vopnaflutningum. Strax eftir innrás Rússa í 24. febrúar hófu
íslensk stjórnvöld að standa fyrir vopnaflutningum tíl Úkraínu. Um
miðjan maí höfðu þau lagt fram 125 milljónir til þess arna. Illa hefur
þó gengið að fá fram framlög Íslands skjalfest. Annað atriði er
stóraukin «loftrýmisgæsla». Æfingar þær sem voru ca 5 sinnum á ári koma
nú á fárra vikna fresti. Nú tala ég mest frá eigin tilfinningu fyrir
þotuæfingum og herflutningavélum á Akureyrarflugvelli. Ég tel að tíðni
æfinganna hafi a.m.k. tvöfaldast frá undangengnum árum.
Ísland
er NATO-hjálenda. Í utanríkismálum ganga hlutirnir sjálfkrafa fyrir
sig. Við höfum enga sjálfstæða utanríkisstefnu. Gerum það sem NATO
segir. Ísland hefur stutt allar aðgerðir NATO síðustu þrjá áratugi. Og
allar stórar aðgerðir Bandaríkjahers. Punktur. Sjálfvirknin er óháð
stjórnarsamsestningu. Við flækjum okkur rækilegar í net vígvæðingarinnar
með hverju árinu. En ekkert af þessu er í raun nýtt. Úkraínustríðið er
aðeins eitt skref enn niður á við.
Þegar ég staðhæfði, skömmu eftir að
innrás Rússa hófst, að Úkraínustríðið væri staðgengilsstríð var allt
slíkt tal stimplað sem «Pútínáróður» enda væri stríðið einfaldlega
þjóðfrelsisstríð Úkraínu. Slíkir stimplar eru vissulega enn á lofti og
mynd þjóðfrelisstríðsins er haldið fast að okkur í fjölmilum. Inn á
milli heyrist samt oftar og oftar frá háum stöðum, ekki síst í
Washington, að Úkraínustríðið sé einmitt – staðgengilsstríð. Það er
nauðsynlegt að gera sér grein fyrir sambandi “staðgengils» og þeirra sem
hann «staðgengur” fyrir.
Panetta: - Þetta er staðgengilsstríð
Leon Panetta, sem var varnarmálaráðherra
Obama-stjórnarinnar 2011-2013 og áður æðsti yfirmaður CIA fer ekki í
grafgötur með að stríðið sé stríð milli Bandaríkjanna og Rússlands. Í
viðtali við David Vestin hjá Bloomberg þann 17. mars orðar hann það á einföldu mannamáli:
«Í fyrsta lagi, einasta aðferðin til að fást
við Pútín er að tvöfalda framlag okkar. Sem þýðir að veita eins mikla
hernaðaraðstoð til Úkraínumanna og nauðsynlegt er þannig að þeir geti
haldið áfram að berjast við Rússana... Við erum þátttakendur í átökum
þarna. Það er staðgengilsstríð við Rússland hvort sem við segjum það eða
ekki. Það er það sem í reynd á sér stað. Og af þeirri ástæðu verðum við
að vera viss um að við veitum eins mikið af vopnum og mögulegt er...
Ekki vera í vafa, diplómatík er gagnslaus nema við höfum áhrif. Og
aðferðin til að hafa áhrif er að fara inn og drepa Rússa. Það er það sem
Úkraínumenn verða að gera. Við verðum að halda áfram
hernaðaraðstoðinni... Af því þetta er valdatafl.» https://www.bloomberg.com/news/videos/2022-03-17/u-s-is-in-a-proxy-war-with-russia-panetta-video
Orð Panetta eru beinlínis skilgreiningin á
staðgengilsstríði: utanaðkomandi stórveldi veitir veikara ríki efnahags-
og vopnahjálp til að heyja stríð gegn stórveldisandstæðingi sem
fyrrnefnda stórveldið vill skaða. Minna ríkið þarf hins vegar að vinna
sjálft verkið, með lífi sínu og blóði.
Austin – markmiðið er að «veikja Rússland»
Panetta er að vísu ekki lengur
varnarmálaráðherra. En núverandi varnarmálaráðherra BNA, Loyd Austin,
sagði að Úkraínumenn skyldu fá «allt sem þeir vilja af vopnum». Staddur í
Kíev, eftir fund með Zelensky forseta, var hann var spurður um «markmið
Bandaríkjanna» í Úkrínustríðinu og hann svaraði líka mjög skýrt: «Við
viljum sjá Rússland veikjast það mikið að það geti ekki gert þess konar
hluti sem það hefur gert við Úkraínu.» https://www.commondreams.org/views/2022/04/26/us-secretary-defense-admits-real-strategic-goal-ukraine-quagmire-russia
Fyrrum æðsti stjórnandi Bandaríkjahers í
Evrópu, Ben Hodges, orðar hin bandarísku stríðsmarkmið með líkum hætti,
þau séu að: “hryggbrjóta að lokum getu Rússlands til að ráðgera
valdbeitingu utan Rússlands”. https://www.cbsnews.com/news/face-the-nation-full-transcript-04-17-2022/
Strategistarnir í Washington (og hjá NATO) ætla Úkraínu þetta hlutverk,
með duglegri hernaðaraðstoð: að veikja Rússland (jafnvel hryggbrjóta).
Það er ærið verkefni og þarf mikið til. Það eru ekki heldur neinir
vasapeningar sem Bandaríkin beina til Úkraínu. Samkvæmt New York Times
28. apríl bað Bidenstjórnin þingið nú um 33 milljarða dollara (4,4
billjónir ísl. kr) í viðbót til stríðsins í Úkraínu. Síðan gerðist það
10. maí að þingið hækkaði framlagið upp í 40 milljónir, enda eru
flokkarnir tveir á þinginu samstíga og nær engin andstaða. https://www.reuters.com/world/us-house-vote-40-billion-ukraine-aid-package-tuesday-pelosi-2022-05-10/
Þegar sú upphæð kemur ofan á fyrri framlög
þingsins til stríðsins er upphæðin orðin um 54 miljarðar dollara. Það
eru talsvert meira en árleg meðalútgjöld Bandaríkjanna til eigin
nýafstaðins stríðsreksturs í Afganistan (um 46 milljarðar). Ennþá meira
sláandi: Upphæðin nálgast heildarútgjöld Rússlands til hermála á heilu
ári (á árinu 2021 voru þau 65,9 milljarðar) og eru þó bara liðnir þrír
mánuðir tæpir af Úkraínustríði.. https://www.sipri.org/media/press-release/2022/world-military-expenditure-passes-2-trillion-first-time
Þessi talnahlutföll eru áhugaverð, ekki síst í ljósi hinna síendurteknu
fullyrðinga um að áhyggjur Rússa af Úkraínu séu fullkomlega
tilefnislausar, þeir hafi ekkert þaðan að óttast (það má þó minna á að
Úkraína var tvívegis á 20. öld notuð til innrása í Rússland og kostuðu
tugmilljónir mannslífa). Glenn Greenwald fjallar hér um þessar upphæðir:
https://greenwald.substack.com/p/biden-wanted-33b-more-for-ukraine?s=r
Framantalin bandarísk hernaðaaraðstoð og framantalin ummæli ráðamanna
sýna að ráðamenn vestur þar líta á þetta stríð sem sitt stríð, þó svo
formlega sé það aðeins á milli Rússlands og Úkraínu. Það er
staðgengilsstríð – og það fylgir rökfræði slíkra stríða.
Það er dável þekkt í geópólitík, ekki síst
eftir styrjaldirnar í Víetnam og Afganistan, að besta aðferðin til að
veikja geópólitískan andstæðing, hernaðarlega og pólitískt, er að egna
hann til óyndisúrræða og árásarhegðunar, helst etja honum út í dýrt
staðgengilsstríð. Það er gjarnan kallað «kviksyndi» og oft bendlað við
«víetnam-syndróm».
Mikilvægasta hernaðarlega hugveita
Bandaríkjanna er RAND-corporation. Hún leggur fram greiningar og
stjórnlist fyrir Bandaríkjaher. Hernaðaráætlunin gagnvart Rússum sem hún
gaf út 2019 hét “Að teygja Rússland” (Extending Russia) og gengur út á
að láta “reyna á her eða hagkerfi Rússlands eða pólitíska stöðu
stjórnvalda, heima og utan lands... og láta Rússland yfirteygja sig
hernaðarlega eða efnahagslega og láta stjórnvöld þar tapa virðingu og
áliti heimafyrir og alþjóðlega.” Af beinum aðgerðum í áætluninni sem
eiga að grafa undan áhrifum Rússlands og veikja það með hjálp
álagsþreytu er efst á blaði og mikilvægust sú að “sjá Úkraínu fyrir
hernaðaraaðstoð” (lethal aid). Númer tvö er að “auka stuðning við
sýrlenska uppreisnarmenn.” sjá hér
Fljótlega eftir að innrás Rússa í Úkraínu
hófst fóru bandarískir strategistar og hermálatoppar að spá löngu stríði
(og óska eftir því). Áðurnefndur Mark Miller, formaður
Herforingjaráðsins, sagði í byrjun apríl að þetta stríð myndi að
líkindum “vara svo árum skipti frekar” en mánuðum. Þá hafa
strategistarnir líka von um að stríðið verði farið að “veikja Rússland”.
https://www.voanews.com/a/ukraine-war-likely-to-last-years-top-us-military-officer-says-/6517110.html
Bakmaðurinn í Úkraínudeilunnari
Hið geopólitíska stríð stendur á milli
Rússlands og BNA/NATO. Úkraína er staðgengillinn, bakmaðurinn er
BNA/NATO. Það að bakmaðurinn ætli stríðinu að «veikja Rússland» í stað
þess bara að verja Úkraínu stækkar verkefnið ansi mikið, og gerir
pólitískar og diplómatískar lausnir deilunnar fjarlægari. Gallinn er að
eigi að láta Rússlandi blæða verulega verður Úkraínu að blæða þeim mun
meira. En frá sjónarhóli bakmannsins er það auðvitað aukaatriði.
Stefna Bandaríkjanna og annarra helstu
NATO-velda gagnvart Rússlandi (og Úkraínu) er ekki alltaf ein og sú
sama, en þó verður að segjast að geópólitík Vesturblokkarinnar á 21.
öldinni hefur á þessu sviði algjörlega verið stjórnað frá Washington, og
aldrei meira en nú.
Það þarf ekki lengi að stúdera háttarlag
bandarískra ráðamanna í Úkraínudeilunni til að sjá að ekki eru þeir þar
friðarstillar. Hlutverk þeirra er ekki heldur bara að bregðast við
gerðum Rússa. Þeir eru megingerendur í deilunni og verk þeirra sýna að
markmið þeirra er ekki að vinna að friði heldur hið gagnstæða. Rekjum
þess vegna aðeins framlag Bandaríkjanna – með Vesturblokkina í
eftirdragi – á nokkrum stigum Úkraínudeilunnar.
Útþensla NATO í austur
Fyrst skal nefna ytri aðstæður deilunnar sem
markast umfram allt af útþenslu NATO í austur. Síðustu Sovétleiðtogunum
voru gefin margvísleg loforð um öryggistryggingar. Eldri Bush og James
Baker utanríkisráðherra sóru þess eið að NATO færi ekki «eina tommu
austar» en Þýskaland. Í febrúar sl. skrifaði hinn virti Der Spiegel um viðræður stórveldanna árið 1990 í aðdraganda þess að Varsjárbandalagið var lagt niður:
Loforðin reyndust léttvæg. Þegar árið 1999
gengu einmitt Tékkland og Pólland í NATO. Það var m.a.s. á tíma
Jeltsíns, þegar Rússland var að miklu leyti undir forræði Bandaríkjanna
og ekki talað um Rússland sem ógn. Enda var þetta engin varnarráðstöfun
heldur heimsyfirráðapólitík, BNA að þenja út áhrifasvæði sitt og
fyrirbyggja mögulega kappinauta (Wolfowitz-kenningin frá 1992 gekk út á
það). Gamalreyndir menn í geópólitík, frá George Kennan til Kissingers,
sögðu þó að með því væri gagnvart Rússlandi gengin braut út á mikið
hættusvæði. Jeltsín reyndi vissulega að andæfa útþenslunni, en Rússland
var enn á hnjánum og varð að láta það yfir sig ganga.
Síðan hélt úþenslustefna NATO áfram í
stökkum austur að landamærum Rússlands. Aðeins Hvíta-Rússland og Úkraína
voru orðin á milli. Af þeim þótti Úkraína álitlegri til nálgunar vegna
sterkra andrússneskra strauma og innbyrðis klofnings landsins, sem
heimsvaldasinnar vildu nýta (sjá síðar). Eftir að stórveldið Rússland
með tilkomu Pútíns komst aftur á fæturna og hætti að láta að stjórn
þeirra í Washington jókst atgangurinn við að vinna Úkraínu frá stóra
bróður.
Árið 2008 lýsti leiðtogafundur NATO í
Búkarest yfir að einnig Úkraína „mun verða aðili að NATO“. Þá brást
Pútín við hart og sagði: “Hingað og ekki lengra, öryggishagsmunir
Rússlands leyfa það ekki.” NATO-aðild Úkraínu sagðist hann líta á sem
tilvistarógn, “existensial threat” fyrir Rússland. Hann dró «rautt
strik” við Úkraínu. Rússar og aðrir hafa gjarnan líkt þessu við
Kúbudeiluna 1962. Kennedy er oft þakkað fyrir að hafa bjargað landi sínu
og Vesturlöndum úr mikilli kjarnorkustríðshættu með því að fyrirbyggja
sovéskar skotflaugar til Kúbu, draga “rautt strik” við Kúbu. Þetta kom
honum þó formlega ekkert við, Kúbanir voru í fullveldisrétti að haga
öryggismálum sínum að vild (alveg sambærilegt við hinn heilaga
fullveldisrétt Úkraínu að ganga í NATO), en þetta var geópólitík sem
sögð var trompa þjóðarrétt. Líklega hafa almennir Rússar litið rauða
strik Pútíns svipuðum augum og Vesturlandabúar litu strik Kennedys þá.
En í Washington og Brussel var ákveðið að hafa rauða strikið að engu.
Maidan 2014
Nú var markmið bakmannanna í Washington
valdaskipti í Úkraínu, sem áfanga í baráttunni við Rússland. Aðferðin
var litabylting, vörumerki frá CIA. Tvær atlögur voru gerðar í Úkraínu
með 10 ára millibili. Appelsínugula byltingin 2004 var stjórnað af
bandarískri utanríkis- og leyniþjónustu en fótönguliðið voru heimamenn.
Þessum öflum tókst að láta endurkjósa 2004 og koma sínum manni Jútsjenkó
að í stað Janúkóvitsj. Þau valdaskipti gengu þó tilbaka og þessi öfl
voru felld að nýju í kosningum. https://www.theguardian.com/world/2004/nov/26/ukraine.usa
Þetta var aðeins forleikur að því sem
gerðist árið 2014. Þá var miklu meiru kostað til. Og nú tengdi USA sig
við miklu harðsnúnari stjórnmálaöfl. Á útmánuðum þess árs sagði Victoria
Nuland aðstoðarutanríkisráðherra að Bandaríkin hefðu á undanförnum árum
varið 5 milljörðum dollara til að «koma upp lýðræðislegri getu og
stofnunum í Úkraínu» https://www.youtube.com/watch?v=U2fYcHLouXY.
Úkraína hafði orðið sjálfstæð 1991, en landið einkenndist af alvarlegum
klofningi af sögulegri rót, markaðan ekki síst af sambýlinu langa við
Rússland. Klofningurinn liggur eftir landfræðilegum austur-vestur línum
sem einkum eru þjóðernis- menningar- og tungumálalegar. Þær línur eru þó
líka stjórnmálalegar þar sem hin andrússnesku öfl standa í stórum
dráttum hægra megin.
Strategistarnir í Washington fundu eðlilega
út að gagnlegast væri að tengja sig við hin andrússnesku hægriöfl og þar
á meðal öfgahægrið þar sem andrússneska stemningin er allra sterkast.
Þau mátti líka nota til brýnna róttækra athafna. Hægrisektor sá um
vopnaburðinn. Frjáls félagsamtök (NGO´s) eins og National Endowment for
Democracy, George Soros, Freedom House, breska Chatham House o.fl.
gegndu burðarhlutverkum. Undirbúningur aðgerða fór mest fram gegnum
bandaríska sendiráðið undir stjórn Geoffrey Pyatt sendiherra. Og hann
var í reglulegu símasambandi við Victoríu Nuland. Þau ræddu hvaða
stjórnmálamenn ættu að mynda næstu ríkisstjórn Úkraínu. «Yats is the
guy» (Yats er maðurinn) sagði hún og meinti Arseniy Yatseniuk leiðtoga
Föðurlandsflokksins sem komandi forsætisráðherra. Hvað líka varð. Hún
talaði um «the big three» og að «Yats» yrði að hafa reglulegt samráð við
hina tvo, Klitschko formann Umbótaflokksins og Oleh Tiahnybok, foringja
fasistaflokksins Svoboda. Rússar tóku eitt samtalið upp: https://www.youtube.com/watch?v=MSxaa-67yGM
Á Maidantorgi reif foringi Hægrisektors,
Dimitro Jarosh, í ræðustólnum í sundur nýundirritað samkomulag um
þjóðstjórn og nýjar kosningar sem gert hafði verið milli forsetans og
stjórnarandstöðunnar, samkomulag sem utanríkisráðherrar Þýskalands,
Frakklands og Póllands höfðu ábyrgst. Janukovitsj forseti flýði borgina.
Næsta dag samþykkti fámennt þjóðþing í Kiev undir blikandi vopnum
Hægrisektors að setja af Janukovitsj, lýðræðislega kjörinn forseta. Sjá
stutta útgáfu af atburðarás valdaránsins: https://original.antiwar.com/justin/2014/02/23/coup-in-kiev/
Ofbeldið á Maidan-torgi vakti andúðarbylgju
gegn Janukovitsj. Áttatíu manns dóu á torginu og götunum, um 20
lögreglumenn. Traustar heimildir eru þó fyrir því að mesta ofbeldið á
torginu kom frá „mótmælendum“ úr vopnuðum hópum fasista. Sjá t.d. BBC: https://www.bbc.co.uk/programmes/p02jcrf3/clips
Svobodaflokkurinn var með í nýrri ríkisstjórn. Það er enginn vafi á því
að velþóknun Nuland og bakmannanna í Washington á m.a. Tiahnybok gaf
öfgahægrinu lögmæti og stöðu í komandi Maidan-stjórnkerfi, sem var og er
miklu sterkari en fylgi þess meðal almennings segir til um. Öfgahægrið
stjórnaði alls ekki valdaráninu en var mjög nytsamlegt voldugri
bakmönnum, innlendum og erlendum, til helstu ofbeldisverka og gegndi því
lykilhlutverki í valdaráninu, og áfram.
Tíminn 2014-2022
Ný stjórn Maidan-aflanna varð vond stjórn og
óvinsæl. Lífskjör í Úkraínu hrundu úr vondum niður í ömurleg. En frá
sjónarhóli vestrænu bakmannanna var nýja stjórnin «góð» að einu
mikilvægu leyti: Hún var grimmilega andrússnesk. Með valdaskiptunum
sköpuðust skilyrði fyrir vestrænu virki á vesturlandamærum Rússlands,
reyndar eftir hálfum landamærunum. Villtir draumar heimsvaldasinna
rættust.
Nýja stjórnin sagði strax rússneska
minnihlutanum stríð á hendur. Í fyrstu vikunni eftir að hún tók völd
afnam hún stöðu rússnesku sem eitt opinberra tungumála í landinu, en um
þriðjungur þegnanna hafði rússnesku sem fyrsta mál. Afleiðing
valdaránsins varð að Úkraína rifnaði í sundur eftir hinum gömlu
klofningslínum. Í Moskvu hugsaði Vladimir Pútín fyrst um öryggismál,
hann brást við hart og skipulagði þjóðaratkæðagreiðslu á Krím (formlega
var hún þó skipulögð af þinginu á Krím) sem leiddi til innlimunar
skagans í Rússland. Þarna er Sevastopol, eina flotastöð Rússlands í
suðri og hana ætluðu Kremlverjar ekki að missa til Maidanstjórnar og
NATO. Og þremur mánuðum síðar var Maidanstjórnin komin í borgarastríð
við rússneskumælandi austurhéruðin Donetsk og Lugansk, sem lýstu þá yfir
sjálfsstjórn og kölluðu sig síðan «alþýðulýðveldi».
Minsk-samningurinn haustið 2014 (og aftur í
febrúar 2015) var alvarlegasta tilraunin til að leysa deiluna um
austurhéruðin eftir diplómatískum leiðum: Þar tóku þátt nýi forsetinn
Porosjenkó, Pútín, Merkel, og Hollande Frakklandsforseti. Lykilatriði
hans voru vopnahlé og stjórnarskrárbreyting í Úkraínu sem tryggði
Donetsk og Lugansk ákveðna sjálfsstjórn innan Úkraínu. Samningurinn var
viðurkenndur af SÞ og þjóðréttarlega bindandi.
Úkraínska öfgahægrið fordæmdi samninginn frá
byrjun. E.t.v. ætlaði Porosjenkó forseti sér aldrei að standa við hann,
hann gerði alla vega litlar tilraunir til þess og tók aldrei upp
samninga við fulltrúa sjálfsstjórnarhéraðanna. Og hinir vestrænu bakmenn
hans þrýstu honum heldur ekki til þess. Borgarastríðið hélt því áfram
og drap fólkið þúsundum saman. Þýskaland og Frakkland reyndu að þrýsta á
um uppfyllingu samningsins en að litlu marki fyrr en í ársbyrjun 2022.
Bandaríkin komu ekkert að Minsk-samningnum og sýndu honum engan áhuga,
höfðu væntanlega jafnlítinn áhuga á uppfyllingu hans og úkraínska
ofurhægrið. Framlag USA í málinu var á öðru sviði: að vopna og þjálfa
Úkraínuher í baráttunni við aðskilnaðarsinna en hernum gekk vonum miður í
borgarastríðinu. https://news.antiwar.com/2022/03/16/report-secret-cia-training-program-in-eastern-ukraine-helped-prepare-for-russian-invasion/
Árið 2015 voru herdeildir öfgahægrihópanna Azov og Hægrisektor
innlimaðar í úkraínska Heimavarnarliðið, og gegndu lykilhlutverki á
«austurvígstöðvunum». Aðskilnaðarhéruðin fengu vopnaaðstoð frá
Rússlandi.
Árið 2019 var Zelensky kjörinn forseti, vann
yfirburðasigur á Porosjenkó. Stærsta atriðið í stefnu Zelenskys var að
lofa friði, hann vildi semja við aðskilnaðarsinna og Rússa og fullnusta
Minsk-samninginn. Í innsetningarræðu sinni sagðist Zelensky ekki
“hræddur við að tapa eigin vinsældum eða áhorfi… og er viðbúinn að gefa
frá mér stöðu mína – ef bara friður kemst á.» En öfgahægrið kom því þá
skýrt til skila að friðarsamningar við aðskilnaðarsinna myndu verða nýja
forsetanum dýrir. Viku síðar birtist í vefriti einu vital við nasistann
Jarosh áðurnefndann, þann sama sem reif sundur samkomulagið við
Janukovitsj á Maidantorgi 2014. Jarosh mælti á þessa leið: “Framkvæmd
Minsk-samkomulagsins er dauði fyrir lýðveldið okkar... Zelensky sagði í
innsetningarræðu sinni að hann væri tilbúinn að tapa vinsældum, áhorfi,
stöðu... Nei, han myndi týna lífi sínu. Hann myndi hanga í tré á
Khreshchatyk [miðbæjarstræti í Kíev] – ef hann sviki Úkraínu og fólkið
sem lét lífið í byltingunni og stríðinu.» https://mate.substack.com/p/siding-with-ukraines-far-right-us?s=r
Zelensky hætti skjótt að tala um að semja
við aðskilnaðarsinna og að fullnusta Minsk-samninginn. Það var
lífshættulegt. Ef hann hefði fengið stuðning frá hinum væstrænu
bakmönnum Maidanaflanna til að framkvæma kosningaloforð sín – og vernd
gegn fasistunum – hefði mátt komast hjá miklum djöfulskap og þjáningum.
Þann stuðning fékk hann ekki. Að öllum líkindum var það af því í
Washington höfðu menn engu meiri áhuga á friði í Donbass en fasistarnir.
Samkvæmt tölum SÞ voru 13.000 fallnir í stríðinu gegn
sjálfsstjórnarhéruðunum árið 2019. Yfir milljón höfðu fúið yfir til
Rússlands.
Innrásin og stríðið – og ábyrgðin
Í desember sl. og aftur í febrúar setti
Pútín fram kröfur í Úkraínudeilunni. Kröfunum var beint að Úkraínu en
einnig að NATO. Innihaldslega voru kröfurnar einkum þrjár: Úkraína
verður að viðurkenna rússnesk yfirráð yfir Krím. Úkraína verður
opinberlega að falla frá inngöngu í NATO. Úkraína verður að ná
samkomulagi við aðskilnaðarhéruðin. Kröfurnar voru settar fram í formi
afarkosta, mótherjar yrðu að taka afleiðingunum að öðrum kosti.
Kröfurnar þrjár voru gamalkunnar, þær sömu og Rússar hafa staðið á
undanfarin ár. Kröfurnar var ástæða til að ræða, a.m.k. ef friður alls
svæðisins væri í mikilli hættu að öðrum kosti. Svarið var þríþætt, nei,
nei og nei. Hvorki af hálfu Kiev, Washington né NATO yrðu þessar kröfur
ræddar.
Þann 24. febrúar réðist Rússaher inn í
Úkraínu. Innrásin kallar hörmungar yfir Úkraínu og hún er
þjóðréttarlegur glæpur. Enginn vafi er að mikill meirihluti landsmanna
er henni andvígur og vill standa vörð um úkraínskt fullveldi. Rússnesk
stjórnvöld frömdu glæpinn, þau gerðu innrásina og bera ábyrgð á henni.
Við það verður að bæta að Úkraínustríðið hófst ekki með innrásinni 24.
febrúar heldur vorið 2014. Ábyrgðin á því liggur hjá fleirum, m.a. hjá
Úkraínustjórn og allra mest hjá bakmönnum hennar, Bandaríkjunum og NATO
sem með ögrunarpólitík sinnu stuðluðu að því að glæpurinn yrði framinn.
Með innrás Rússa er sem sagt skollið á
útvíkkað stríð. Staðgengilsstríð eins og hér hefur komið fram. Allir
aðilar sem til þessa hafa komið að deilunni eru nú ábyrgir fyrir því að
leysa hana og stöðva frekari hörmungar. Helstu valkostir stríðsaðila eru
þessir: Á að semja eftir diplómatískum leiðum um grundvallarhagsmuni
deiluaðila? Á að reyna að vinna stríðið, koma andstæðing sínum á kné? Á
að stofna til stórstyrjaldar, t.d. stríði um «lýðræðið í heiminum» gegn
«alræðinu í heiminum?
Á þeim tveimur mánuðum sem síðan hafa liðið
hefur minna heyrst af slíku samningahljóði hjá Zelensky. Í ræðum sínum
yfir þjóðþingum og fjölmiðlum Vesturlanda tekur hann undir boðskap
Bidens um að stríðið standi um «framtíð lýðræðisins», og biður um «meiri
vopn». Og á sigurdaginn 9. maí sagði hann: “Leiðin er erfið en við erum
ekki í neinum vafa um að við munum sigra.” https://www.wsj.com/livecoverage/russia-ukraine-latest-news-2022-05-09/card/zelensky-marks-victory-day-with-a-promise-of-russia-s-defeat-HGUXDPVOw3eyxcCHVVBn
Málflutningur hans hefur smám saman færst til samhljóms við þann
“sigurtón” sem orðið hefur alveg ríkjandi vestan hafs undanfarnar vikur.
Bretland og Bandaríkin keyra samræmda línu í
málinu, hún er sú að Úkraína sé sigursæl og hugrökk, hún eigi að
berjast sem ákafast, þiggja vopn og ekki semja við Pútín. “Absolutely
they can win” sagði Kirby talsmaður Pentagon 6. apríl. Og Austin
varnarmálaráðherra sagði: «Úkraínumenn eru fyrirmynd fyrir hinn frjálsa
heim, geta unnið stríðið við Rússland og skulu fá allt það sem þeir
biðja um af vopnum.” Úkraínska vefritið Ukrainska Pravda sagði
frá heimsókn Boris Johnsn til Kiev 5. maí, og greindi frá fundi hans með
Zelensky. Boris Johnson kom með þau skilaboð frá «sameinuðu Vestrinu»
til forsetans og Úkraínumanna að «jafnvel þótt Úkraínumenn væru tilbúnir
að undirrita eitthvert samkomulag um tryggingar við Pútín værum [við]
það ekki... Pútín er stríðsglæpamaður, það þarf að beita hann þrýstingi,
ekki samningaviðræðum (he should be pressured, not negotiated with)». https://www.pravda.com.ua/eng/news/2022/05/5/7344206/
Vestrið hefur samt ekki allt «sameinað» í
afstöðu sinni. Það sést m.a. á því að eftir að Boris Johnson heimsótti
Kiev hefur Macron Frakklandsforseti tjáð þá skoðun sína að friður muni
aðeins nást gegnum samninga: «Við viljum hafa frið að byggja
morgundaginn á... Við verðum að gera það með Rússland og Úkraínu við
borðið.” Og hann varaði við því að reyna að «auðmýkja Rússa». https://www.euronews.com/my-europe/2022/05/09/macron-warns-against-humiliating-russia-over-war-in-ukraine
Macron er hins vegar einn fárra leiðtoga Vesturlanda sem hefur verið í
sambandi við Kremlverja. Anthony Blinken hefur t.d. ekki talað við
Lavrov kollega sinn síðan innrásin hófst. Hann telur væntanlega
æskilegra að vopnin fái að tala.
Sigurhrópin eru ósk um framlengt stríð
Sigurmálflutningurinn býður fyrst og fremst
upp á stigmögnun. Hann dregur á langinn hörmungar Úkraínu (og alþjóðlegu
efnahagsafleiðingar sömuleiðis) og með hverri viku sem stríðið fær að
þróast eykst hættan á glæfrum, mistökum eða asnaskap sem leiða til
beinna átaka NATO og Bandaríkjanna við annað stærsta kjarnorkuveldi
heims.
Á hinn bóginn eru litlar líkur til að Rússar
játi sig sigraða og bakki út á næstunni, m.a. af því rússneska þjóðin
sýnist deila þeirri hugmynd með Vladimír Pútín að Úkraína sem NATO-ríki
væri “tilvistarógn” við sjálfstætt Rússland. Það er ekki heldur líklegt
að Rússar víki mikið frá kröfunum þremur sem þeir settu fram áður en
innrásin hófst. Sá ímyndaði «sigur» sem talað er um í Vestrinu fengist
aldrei nema mjög mikið hefði gengið á áður, trúlegast stórstyrjöld sem
varla verður «sigur» neins. Hvers konar stigmögnun stríðsins mun
væntanlega ekki heldur draga úr tilfinningu Rússa fyrir «tilvistarógn»
frá NATO, þvert á móti.
Framlenging stríðsins (í von um «sigur») og
höfnun viðræðna um pólitíska lausn deilunnar boðar sem sagt ekkert nema
skelfingu fyrir Úkraínu. Þjónar sú framlenging einhverjum tilgangi? Já,
frá geópólitíska sjónarhólnum í Washington þjónar hún þeim tilgangi að
«veikja Rússland» og þá væri tilgangi staðgengilsstríðsins náð.
«Sigur»-málflutningurinn hefur þann eina tilgang. Í þeim tilgangi hvetur
Washington Útraínu til að fórna sér sjálfri.
Hver er afstaða Íslands? Ísland hefur enga
utanríkisstefnu. Ísland er bara NATO-land, punktur. Hoppar þegar
Washington eða Bussel segja «hoppa!» Annað ekki. Ísland getur að vísu
ekki veitt Úkraínu hernaðaraðstoð, en tekur eftir megni þátt í þeirri
efnahagslegu heimsstyrjöld sem hafin er gegn Rússlandi. Tekur líka
fullan þátt í upplýsingastríðinu sem er einn grundvallarhluti
hernaðarins. Ástandið í landinu og á samanlögðu Alþingi einkennist af
stríðsæsingi til stuðnings við stríðið, við staðgengilshernað
Vestursins. Katrín Jakobsdóttir segist auk þess styðja það ef Finnland
og Svíþjóð sæki um NATO-aðild og vill stuðla að því að þær umsóknir yrðu
afgreiddar með hraði. Það þýðir stuðningur við þá stækkun NATO sem
þegar hefur leitt til til stríðs. Þar stendur meginstraumsvinstrið, en
lengra út á vinstri kanti er stríðið ekki-þema. En sú dapurlega
staðreynd er ekki þema þessarar greinar.
Ég hef skrifað nokkrar greinar um Úkraínu í
ritið Neista. Þær vöktu meiri athygli og meiri viðbrögð en ég á að
venjast, en verra var að ég tók ekki eftir viðbrögðunum. Mér var um
síðir bent á heilar tvær langar greinar á Stundinni sem báðum var beint
gegn þessum skrifum mínum. Jón Trausti Reynisson framkvæmdastjóri
Stundarinnar hafði 11. mars skrifað greinina Kominn tími til að opna augun, og Stefán Snævarr skrifaði greinina Úkraína og Þórarinn Hjartarson
21. mars. Báðar birtust þær reyndar aðeins á vefútgáfu Stundarinnar og
fóru því auðveldlega framhjá manni. Ég hlýt að þakka þessa athygli. Þó
seint væri fór ég að pára svolítið svar og ætlaði að svara báðum í einu
en það fór svo að svar við fyrri greininni varð nóg í bili.
Það sem okkur Jóni Trausta ber á milli um
Úkraínustríðið er um hvers konar stríð þar er að ræða. Það eru fleiri en
við tveir sem metum það misjafnlega. Jón Trausti metur ágreininginn um
skilgreiningu stríðsins svo: Annars vegar standa „tilteknir vinstri
menn“ (Þórarinn meðal þeirra). „Þannig líta þessir tilteknu vinstri menn
ekki á uppgang einræðisherra sem helstu ógnina við heiminn, og það sem
meira er, líta svo á að heimsmálin hverfist nánast eingöngu um valdatafl
stórvelda.“ Jón Trausti sjálfur greinir þetta stríð hins vegar svona:
„Lýðræðisríki standa frammi fyrir bandalagi einræðis- og
alræðisríkjanna Rússlands og Kína sem snýst um að skapa
olnbogarými fyrir ofbeldi.“
Tvöfalt eðli Úkraínustríðsins
Þarna ber mikið á milli, ekki samt að öllu
leyti. Við Jón Trausti erum sammála um að fleira hangi á spýtunni en
staða og örlög Úkraínu. Að hluta til snýst stríðið um árás stórveldis á
miklu minna og veikara land. Það er illt og við erum ekki ósammála um að
fordæma það. Rússland er árásaraðilinn, og þar með hefur Úkraína fullan
rétt á að verja sig, líka með vopnum (hversu skynsamlegt það er er
önnur saga).
Mín skoðun er að skilgreining stríðsins endi
ekki þar. Stríðið á sér aðra vídd, og það er einnig háð á öðru og hærra
plani. Og það er á því plani eða þeirri vídd sem einmitt má kalla
„valdatafl stórvelda“, eða það sem á útlensku nefnist „geópólitík“. Hið
geópólitíska stríð er á milli Bandaríkjanna/NATO og Rússlands. Í Úkraínu
birtast þau átök sem staðgengilsstríð þar sem Bandaríkin/NATO nota
Úkraínu sem sinn staðgengil gegn Rússlandi. Í þeirri vídd stríðsins er
það ekki Rússland heldur Bandaríkin/NATO sem sækja á sem árásraðili.
Þessi vídd stríðsins er ráðandi. Hún hefur víðtækari áhrif og er líka
miklu hættulegri fyrir heimsfriðinn en sú fyrrnefnda – þó hún fái miklu
minna kastljós í fréttaflutingi – og hún verður meira ráðandi eftir því
sem Bandaríkin/NATO blandast meira og beinna inn. Þetta gefur
Úkraínustríðinu tvöfalt eðli.
Stríðsflokkurinn í Bandaríkjunum (sem ræður
þar för) eygir þann möguleika að þetta staðgengilsstríð verði
(sjálfstæðu) Rússlandi að falli. Í þeirri von reyna Bandaríkin að hindra
pólitísk-diplómatíska lausn stríðsins og vona að það dragist sem mest á
langinn (jafnvel til „hins síðasta Úkraínumanns“). Það síðasta sem þau
óska sér er sættir við Rússland. Fyrir Bandaríkin skiptir fullveldi
Úkraínu engu máli, það er Rússland sem er málið.
En málið er líka stærra en Rússland. Í hinni
geópólitísku vídd takast nú á tvær stórar blokkir á heimsvísu, sem
kalla má „Vesturblokk“ gegn „Austurblokk“. Um það virðumst við Jón
Trausti raunar vera sammála. En þegar Jón Trausti skilgreinir þetta sem
baráttu „lýðræðisríkjanna“ gegn „bandalagi einræðis- og
alræðisríkjanna“ hætti ég að vera sammála honum og tel þá
skilgreiningu gagnslitla og ranga. Barnalega má kalla hana.
Að mati Jóns Trausta stafar nútímanum mest
hætta af sókn alræðis. Alræðið skilur hann sem nánast samheiti við
einræði, með fullkomna samþjöppun valds (m.a. upplýsingavalds) í hendur
einvalda. Alræðið segir hann birtast fyrst og fremst í mynd Rússlands og
Kína og styrkingu þeirra. Jón Trausti er stuðningsmaður þenslu NATO í
austur af því að það „eina sem bjargar nágrannaríkjunum frá hreinni
valdbeitingu Pútíns er NATO“. Hann styður líka meiri efnahagsþvinganir
og efnahagsstríð gegn Rússlandi, ekki minni. Skipting heimsins í
„viðskiptablokkir einræðis- og lýðræðisríkja“ sé líka „líklegasta
niðurstaðan“ í Úkraínudeilunni enda sé nú þegar kominn upp „vísir að
nýju járntjaldi“. Hann er alla vega ekki í vafa um hvar í fylkingu hann
skipar sér. Ógn nútímans er alræðið í austrinu (hann ræðir t.d. útþenslu
NATO í austur aldrei sem vandamál eða hættu fyrir neinn). Hann gefur
hinni hernaðarlegu og efnahagslegu baráttu gegn þessari ógn sinn fulla
stuðning.
Vestrænu stríðin
Það einkennir skrif Jóns Trausta Reynissonar
að hann virðist skilja hernað Vestursins/NATO-velda nokkra síðustu
áratugi eins og hinir vestrænu stríðsaðilar skilgreina hann sjálfir. Og
hann ber þau stríð saman við stríðsrekstur Rússa sem beinist gegn
lýðræði. „Innrásir Rússa, ólíkt stríðum sem Bandaríkin og bandalagsríki
hafa átt aðild að, hafa gjarnan beinst gegn sjálfræði nágrannaríkja og
lýðræðisumbótum.“ Jón Trausti tæpir síðan á nokkrum helstu styrjöldum
Vestursins síðustu 30 árin – og hann kaupir og sporðrennir retorík
Vestursins þar um: að stríðin hafi snúst um „gildi“, baráttu lýðræðis
gegn einræðiskúgun.
Jón Trausti viðurkennir fúslega að misvel
hafi gengið fyrir Bandaríkin & co að ná markmiðum sínum í stríðum
undangenginna áratuga – það náðist ekki að koma lýðræði á í Kosovo,
Afghanistan, Írak eða Líbíu – en það stóð til, stríðin voru vel meint!
Og Joe Biden hefur „fram að þessu horft meira til þess að viðhalda
alþjóðalögum“.